آشنایی با مادر ادبیات کودک و نوجوان ایران

توران میرهادی که از پیشگامان این حوزه در ایران بشمار می‌رود را باید به عنوان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین شخصیت‌هایی دانست که در طول سال‌های اخیر به کودکان ایران خدمت کرده است. او با تاسیس شورای کتاب کودک مرجعی برای شناخت بهترین کتاب‌های کودکان و نیز شناخت و درک صحیح ادبیات کودک بنا گذاشت.

با منتشر کردن فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، یکی از معتبرترین سری کتاب‌های مرجع را در ایران به دست کودکان رساند و با تاسیس و مدیریت مدرسه فرهاد، نشان داد که اصول تربیتی باید بر چه اساسی استوار باشند. او کتاب‌هایی تالیف کرد که راهنمای مادران، معلمان و تسهیل‌گران گروه سنی کودک و نوجوان است. به دلیل تلاش های زیاد توران میرهادی در این حوزه، لقب مادر ادبیات کودک و نوجوان را به وی اعطا کرده اند.

تولد

توران میرهادی ۲۶ خرداد ۱۳۰۶ در شمیران تهران به دنیا آمد. پدرش یکی از مهندسانی بود که در پروژه راه‌اندازی راه‌آهن سراسری ایران فعالیت می‌کرد و مادرش، زنی آلمانی به نام گرتا دیتریش بود که در دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ، هنر خوانده بود و در هنرستان کمال‌الملک، مبانی هنر و مجسمه‌سازی درس می‌داد. مادر، از علاقه‌مندان به زبان و فرهنگ ایرانی بود. در دوران کودکی دخترش، برای او قصه‌های برادران گریم و شعرها و ترانه‌های سرزمینش را می‌خواند و نشست‌هایی با حضور نویسندگان ایرانی ترتیب می‌داد تا دخترش را با ادبیات ایران آشنا کند. یکی از بهترین تجربیات او، خواندن شاهنامه در سن هفده‌سالگی و پیوند عمیقی بود که توران با این کتاب برقرار کرد.

مدرسه و تحصیلات

توران میرهادی به واسطه مادرش زبان آلمانی را فراگرفته بود. بعد از آن فرانسوی و انگلیسی نیز یاد گرفت. در سال ۱۳۲۴ وارد دانشکده علوم شد و به تحصیل در رشته طبیعی مشغول شد. در همین روزها بود که با بزرگانی مانند جبار باغچه‌بان و محمدباقر هوشیار، دو تن از فعالان سوادآموزی، آشنا شد. از باغچه‌بان راه و روش سوادآموزی را فراگرفت و به عنوان دانشجوی آزاد در کلاس‌های درس محمدباقر هوشیار که علوم پرورشی یاد می‌داد، حاضر می‌شد.

سفر به اروپا

آشنایی با باغچه‌بان و هوشیار، توران میرهادی را مصمم کرد تا علاقه‌اش را دنبال کند. او تصمیم گرفت به اروپا برود و در رشته علوم پرورشی و روانشناسی تحصیل کند. هرچند در ابتدا تصمیم داشت به سوئد برود، اما در نهایت، در سال ۱۳۲۵ به فرانسه رفت و از دانشگاه سوربن، در رشته روان‌‌شناسی تربیتی فارغ‌التحصیل شد. بعد در کالج سوونیه مشغول به تحصیل در رشته آموزش پیش‌دبستانی شد. این دوران آغاز آشنایی او با هنری والون و ژان پیاژه، دو روانشناس مشهور و پرآوازه‌ای بود که نظریه‌های بدیعی در حوزه آموزش و پرورش کودکان مطرح کردند.

بازگشت توران میرهادی به ایران و آغاز فعالیت‌ها

توران میرهادی در سال ۱۳۳۰ به ایران بازگشت. زمانی که به اروپا پا گذاشت، جنگ جهانی دوم تازه به اتمام رسیده بود و وقتی به ایران برگشت، شرایط ایران برای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی مناسب نبود. به‌هرحال او تصمیم گرفت تا مدتی را در یک کودکستان سپری کند. این کار برای او، فرصتی برای انتقال تجربه‌هایش فراهم کرد. مدتی نیز در دبیرستانی که خودش درس خوانده بود، فرانسه یاد می‌داد. اما این فعالیت‌ها او را راضی نمی‌کرد و به دنبال انجام کار بزرگ‌تری بود. بنابراین تصمیم گرفت تا فعالیت‌هایش را گسترش ببخشد. در این میان، با جعفر وکیلی، از افسران روشنفکر دوران خود آشنا شد و ازدواج کرد و فرزندی به نام پیروز به دنیا آورد. اما یک سال بعد، همسرش فوت شد.

کودکستان و مدرسه فرهاد

توران میرهادی با همراهی و حمایت پدر و مادرش توانست کودکستان فرهاد را در سال ۱۳۳۴ راه‌اندازی کند. او نام این کودکستان را به یاد برادرش که از دست داده بود، فرهاد نام نهاد. این کودکستان و روش‌های توران میرهادی برای اداره آن چنان جذاب بود که والدین بسیاری را به سمت خود کشاند. این موضوع سبب شد تا دست او برای راه‌اندازی مدرسه فرهاد در دو مقطع دبستان و راهنمایی باز باشد. ازدواج او با محسن خمارلو نیز سبب شد تا همراه و حامی تازه‌ای برای اداره کودکستان و دبستان فرهاد داشته باشد. مدرسه فرهاد در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به یک واحد تجربی برای آزمایش تعلیمات عمومی بدل شده بود. به این ترتیب ایده‌ها و دیدگاه‌های پیشرفته آموزشی در ابتدا در این مدرسه پیاده می‌شد و با توجه به بازخوردها، راهش را به نظام آموزش و پرورش باز می‌کرد.

شورای کتاب کودک در ابتدا ایده‌ای بود که میان توران میرهادی و لیلی آهی (ایمن) مطرح شده بود. پس از مشورت با هم‌فکران و فعالان حوزه ادبیات کودکان، شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۱ پایه‌گذاری شد و فعالیتش را آغاز کرد. گروهی برای بررسی و معرفی کتاب‌های خوب کودکان ونوجوانان تشکیل شد و شورای کتاب عضو گروه‌های بین‌المللی مانند دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان درآمد. سال ۱۳۵۸ طرح تالیف فرهنگنامه کودکان و نوجوانان مطرح شد و این فعالیت تا به امروز ادامه دارد.

شورای کتاب کودک در حال حاضر به کار تالیف فرهنگنامه کودکان و نوجوانان ادامه می‌دهد. همچنین هرسال، کارگاه‌هایی برگزار می‌کند و مخاطبان را با ادبیات کودکان و جنبه‌های مختلف آن آشنا می‌کند. گروه‌های داوطلبانه مختلفی نیز در شورا مشغول به فعالیت هستند و کتاب‌ها و نشریات مختلف منتشرشده را بررسی می‌کنند.

آثار به جا مانده از او

توران میرهادی یکی از اعضای هیات تالیف کتاب‌های درسی بود و در نگارش کتاب‌های تعلیمات اجتماعی، تاریخ، جغرافی و تعلیمات دینی چهارم دبستان، تعلیمات اجتماعی و دینی برای کلاس چهارم دبستان و گذری در ادبیات کودکان همکاری کرد. او همچنین نگارش کتاب‌های دو گفتار درباره کتابخانه‌های آموزشگاهی و نقش آن در ایجاد عادت به مطالعه، کتاب کار مربی کودک، برنامه کار سالانه مربی در مهد کودک و کودکستان، جستجو در راه‌ها و روش‌های تربیت و کتاب آنکه رفت، آنکه آمد را بر عهده داشت.

وفات

او هجدهم آبان ۱۳۹۵ به دلیل سکته مغزی، در سن ۸۹ سالگی، چشم از دنیا فروبست.