چالش های زنان سالمند تنها در ایران

طبق گفته‌های حسام الدین علامه رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان، در سال‌های گذشته به دلیل تولد بیشتر نوزادان پسر و آمار بیشتر مرگ و میر به دلیل حوادث کاری و سوانح در بین مردان، جنسیت سالمندی مردانه بود، اما از سال ۸۵ به بعد به دلیل افزایش مهاجرت مردان، کنترل مرگ و میر مادران در هنگام زایمان و بهبود عوارض زایمان سالمندی در کشور چهره زنانه به خود گرفته است. سرشماری سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد به ازای هر ۹۷ مرد سالمند، ۱۰۰ زن سالمند وجود دارد که در سال ۱۴۰۰ این آمار به ۱۰۰۰ زن سالمند به ازای ۹۲ مرد سالمند افزایش پیدا کرد که این مسأله آسیب‌های زیادی را برای این زنان به دنبال دارد.

اما چرا سالمندی زنان موضوع مهمی است؟ در حال حاضر در کشور های مختلف به دلیل افزایش سن امید به زندگی و کاهش مرگ و میرها و از سوی دیگر میل به تنها زندگی کردن و کم رنگ شدن نقش خانواده در بعضی از جوامع و در نتیجه کاهش تولد نوزادان، پیری جمعیت و سالمندی به چالشی اساسی تبدیل شده است. این موضوع گذشته از پیامدهای امنیتی و اقتصادی در کشورهای مختلف، در بعد اجتماعی نیز پیامدهای مختلفی به دنبال دارد. سالمندی برای زنان تنها به دلیل نداشتن درآمد و نیاز به مراقبت بیشتر، چالش ها و مشکلات خاصی دارد.

بیشتر بخوانید:

اینفوگرافی | بررسی آمار و معضلات زنان سالمند ایرانی

پژوهشگران مسائل اجتماعی معتقدند زنان سالمند، آسیب‌پذیرترین گروه سالمندان محسوب می‌شوند و در مقایسه با مردانی که در دوره سالمندی زندگی می‌کنند، به توجه بیشتری نیاز دارند. آمارها نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد زنان سالمند تنها به علت فوت همسر به تنهایی زندگی می‌کنند. به دلیل تابوهای فرهنگی ازدواج مجدد برای این زنان چندان پذیرفته نیست و احساس تنهایی به دلیل عدم حضور فرزندان یک درد مشترک در بین زنان سالمند تنها است. مسأله دیگری که این زنان اغلب با آن دست و پنجه نرم می‌کنند نداشتن درآمد است. افراد در دوره سالمندی بیش از هر زمان دیگری به مراقبت‌های درمانی و بهداشتی و همچنین تغذیه مناسب نیاز دارند و برای تامین این نیازها تکیه بر یک منبع درآمد مطمئن ضروری است.

مشکلات معیشتی زنان سالمند

پژوهش «پیامدهای اجتماعی اقتصادی زندگی زنان سالمند تنها» که در سال ۱۴۰۱ انجام شد، نشان می‌دهد که اغلب زنان سالمند تنها در ایران _بیش از ۹۰ درصد_ از نظر میزان درآمد در سه دهک پایین جامعه قرار دارند و این گزاره به این معناست که این زنان با مشکلات متعدد معیشتی دست و پنجه نرم می‌کنند. همچنین بیش از ۷۱ درصد از آن‌ها از منبع درآمد برخوردار نیستند و تنها ۲۹ درصد از زنان درآمد دارند. از این بین نیز ۳٫۵ درصد از زنان سالمند تنها، کمتر از یک میلیون تومان و ۱۳٫۵ درصد نیز بین یک تا سه میلیون تومان درآمد دارند که با توجه به شرایط اقتصادی این درآمد کفاف هزینه‌های آن‌ها را نمی‌دهد.

پیشرفت فناوری و مشکلات آن برای بانوان سالمند تنها

همچنین براساس پژوهش «روایت زنان سالمند از زندگی در دنیای مدرن» فرزندان برخی زنان سالمند به دلیل عدم آشنایی این زنان با فناوری‌های جدید و تحصیلات پایین به خصوص در شهرهای بزرگ، ارتباط مطلوبی با آن‌ها برقرار نمی‌کنند. در چنین شرایطی این زنان احساس تنهایی کرده و در انزوایی ناخواسته قرار می‌گیرند. عدم آشنایی با فناوری‌های جدید در رابطه با دریافت حقوق و مسائل مالی نیز مهم است و ناآشنا بودن با این مسائل می‌تواند برای بانوان کهنسال دردسرساز باشد.

اما راه حل مقابله با این چالش‌ها چیست؟ دکتر میرطاهر موسوی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در رابطه با راه‌‌های پیش رو برای حل این مشکلات گفت: ضرورت دارد برای تقویت قوانین حمایتی، ارتقای سلامت زنان ایرانی در دوره جوانی و میانسالی به‌ویژه آنها که در دوره سالمندی تنها زندگی خواهند کرد، کمک به کاهش تنهازیستی زنان سالمند، آگاه سازی و آماده‌سازی زنان میانسال مجرد قطعی، مطلقه و بیوه برای تنها زیستی در دوره سالمندی، آماده‌سازی زنان سالمندی که به تازگی تنهازیستی را آغاز کرده‌اند، ارائه خدمات درمانی، حمایتی و توانبخشی ویژه زنان سالمند تنها و رفع مشکلات کنونی آنها و تلاش بر حفظ بهزیستی، رفاه و استقلال زنان سالمند تنها، تجدید نظر در زمینه قوانین ارث، سیاست‌های اختصاصی در نظر گرفته شود و بر اساس آنها برنامه‌های مشخصی به اجرا درآیند.

اگر سیاست ها و قوانین در این زمینه با کپی‌برداری از سایر کشورها اجرایی شوند چه بسا آسیب‌پذیری زنان سالمند تنها را بیش از پیش افزایش دهند .در نظر گرفتن تضمین‌های قانونی و همچنین بودجه کافی برای اجرای سند ملی سالمندان در این زمینه لازم است و باید یادآوری کنم که پدیده زنان سالمند تنها یک موضوع اجتماعی و جمعیتی چند وجهی است و  بی‌گمان سیاست‌ها و قوانینی که در این زمینه بدون همه جانبه‌نگری و ضمانت اجرایی باشند، ارزشی ندارند، سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد اهمیت ویژه‌ای دارند، از همین رو سیاست‌ها و قوانینی که بر اساس ایده‌های هیجانی و ناگهانی و یا فاقد همه جانبه‌نگری یا ارزیابی کارآمدی آنها در ایران و با کپی‌برداری از سایر کشورها اجرایی می‌شوند چه بسا آسیب‌پذیری زنان سالمند تنها را بیش از پیش افزایش بدهند.