پشت پرده یوتیوب فارسی: از مواد مخدر تا اراذل بازی در پوشش مصاحبه

رواج مصاحبه‌های جنجالی در برخی برنامه‌های یوتیوب فارسی، از گفت‌وگو با افراد دارای سابقه خشونت تا طرح جزئیات مصرف مواد مخدر و پورنوگرافی، موجی از نگرانی درباره عادی‌سازی رفتارهای پرخطر در میان جوانان برانگیخته و بحث مسئولیت‌پذیری اخلاقی تولیدکنندگان محتوای دیجیتال را دوباره به صدر توجهات آورده است.

در فضای رسانه‌های دیجیتال که مرزبندی‌های اخلاقی و مسئولیت اجتماعی در آن بارها مورد بحث قرار گرفته، برنامه‌های گفت‌وگومحور یوتیوبی نظیر «با ضیا» و «رک» توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده‌اند. این برنامه‌ها که با هدف بررسی مسائل اجتماعی و شخصی تولید می‌شوند، اخیراً به دلیل دعوت از مهمانانی که رفتارها و تجربیات پرخطر را مطرح یا به‌نظر می‌رسد عادی‌سازی می‌کنند، جنجال‌ساز شده‌اند.

منتقدان می‌گویند دعوت از افرادی که در خلال گفت‌وگوها به موضوعاتی مانند مصرف مواد مخدر، روابط نامشروع یا حتی رفتارهای خشن و جرم می‌پردازند، نه تنها استانداردهای حرفه‌ای رسانه‌ای را مخدوش می‌کند، بلکه مسئولیت تولیدکنندگان و مجریان را در قبال مخاطبان به ویژه نسل جوان به چالش می‌کشد. به‌ گفته این منتقدان، چنین برنامه‌هایی که نسبت به رسانه‌های سنتی آزادی عمل بیشتری دارند، می‌توانند به ابزارهایی برای مشروعیت‌بخشی یا سفیدشویی چهره‌های مجرم تبدیل شوند.

برنامه «با ضیا» که از اوایل سال ۱۴۰۳ پخش خود را آغاز کرده، با دعوت از مهمانان جوان و اثرگذار به موضوعاتی مانند اعتیاد به پورنوگرافی پرداخته است. در یکی از این مصاحبه‌ها، مهمان با شرحاتی از سازوکار صنعت پورن و درآمدهای آن، نکاتی را مطرح کرد که برخی کارشناسان آن را در مسیر عادی‌سازی روابط نامشروع ارزیابی کردند. این کارشناسان تأکید دارند که پرداختن به این موضوعات بدون تأکید کافی بر ابعاد حقوقی، اخلاقی و پیامدهای اجتماعی می‌تواند مخاطبان جوان را در معرض کنجکاوی‌ها و رفتاری پرخطر قرار دهد.

در اپیزود دیگری از این برنامه، با حضور یک متخصص، مباحثی پیرامون مواد مخدر از جمله ماری‌جوانا، کوکائین و قارچ‌های توهم‌زا مطرح شد. اگرچه مهمان تلاش کرد تا عوارض مصرف را برجسته کند، اما اشاره به تأثیرات «خلاقانه» یا «روحانی» برخی مواد از منظر او، و عدم مرزبندی روشن در طرح این موضوعات، موجب نگرانی‌هایی درباره امکان ترویج غیرمستقیم مصرف در میان نوجوانان شده است.

از سوی دیگر، برنامه «رک» که با اجرای مجید واشقانی فعالیت خود را با دعوت از چهره‌های هنری آغاز کرد، در دوره‌ای به گفت‌وگوهای سیاسی گرایش پیدا کرد؛ اما انتشار مصاحبه‌ای با فردی شناخته‌شده به‌عنوان یکی از اشرار تهران و با سوابق بازداشت، انتقادات فراوانی برانگیخت. آن مصاحبه، که به‌سرعت از یوتیوب حذف و برنامه اخطار دریافت کرد، پرسش‌هایی جدی درباره نقش رسانه‌ها در ارائه تصویرهایی جذاب و مشروعیت‌بخش از افراد دارای پرونده‌های کیفری مطرح کرد.

هانی کرده، مهمان مورد بحث، که در پنج سال گذشته چند بار بازداشت و آزاد شده، در این برنامه با لحنی که برخی مشاهده‌گران آن را افتخارآمیز توصیف کردند از زندگی «بچه‌لاتی» خود سخن گفت و درباره شرایط زندان و خاطرات آن گفتگو کرد. منتقدان این مصاحبه می‌گویند تصویرسازی چنین فردی به‌گونه‌ای که او را بدل به شخصیتی «جذاب» یا «رک» کند، نمونه‌ای از سفیدشویی اراذل و اوباش است و می‌تواند الگوی نادرستی برای نوجوانان بسازد.

کارشناسان رسانه‌ای و مسئولان انتظامی پیش‌تر نسبت به خطر مصاحبه با افراد دارای سابقه خشونت هشدار داده‌اند و تأکید کرده‌اند که چنین تریبون‌هایی ممکن است تلاش‌های نیروی انتظامی را تحت‌الشعاع قرار دهد. در همین رابطه، برخی مقام‌ها تصریح کرده‌اند که رسانه‌ها نباید برای افزایش بازدید، فرصتِ تبلیغ و مشروعیت‌بخشی به افرادی را فراهم کنند که سابقه اعمال مجرمانه دارند.

در مجموع، موضوعات مطرح‌شده در این برنامه‌ها از جمله پرداختن به مصرف مواد مخدر، توصیف جزئیات صنعت پورنوگرافی و گفتگو با چهره‌های دارای پرونده‌های کیفری، حساسیت مخاطبان و نهادهای نظارتی را برانگیخته است. ناظران رسانه‌ای می‌گویند اگر هدف از این مصاحبه‌ها آسیب‌شناسی یا اصلاح اجتماعی باشد، باید این گفت‌وگوها با نظارت کارشناسی، با زبانی غیرمباهت‌آمیز و با توجه کامل به پیامدهای اخلاقی و اجتماعی تنظیم شوند؛ در غیر این صورت خطر تبدیل رسانه به ابزار ترویج رفتارهای پرخطر و بی‌اخلاقی افزایش می‌یابد.

در پایان، منتقدان خواستار آن هستند که نهادهای نظارتی و جامعه رسانه‌ای استانداردهای اخلاقی را در فضای مجازی نیز اعمال کنند تا برنامه‌هایی که به‌جای روشنگری، به ابزار تخریب اعتماد عمومی و فرهنگ تبدیل می‌شوند، کنترل و اصلاح شوند.

باشگاه خبرنگاران جوان