هوش مصنوعی برای آموزش در خانواده

اگر تا چند وقت پیش نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌ها پیشتازان فناوری‌های نوین در زندگی بشر بودند، به زودی هوش مصنوعی به ابزاری کاربردی در جنبه‌های مختلف زندگی انسان تبدیل خواهد شد.

 همان‌طور که ۱۰ سال پیش تصور نمی‌کردیم شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند این‌چنین با زندگی پرشتاب انسان عصر حاضر پیوند بخورند، نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که هوش مصنوعی و فناوری‌های مرتبط با آن تا کجا در زندگی ما نفوذ خواهند کرد.

تنها نکته‌ای که واضح است، اهمیت علوم مربوط به هوش مصنوعی و توجه ویژه به آن است تا با ورود این فناوری به زندگی روزمره، بتوانیم به‌طور منطقی و درست با آن مواجه شویم و آگاهی‌های لازم درباره چگونگی استفاده، وضع قوانین و مقررات، و نگاه تعادلی به آن را ایجاد کنیم.

رهبر انقلاب اخیراً با آگاهی از نفوذ قوی هوش مصنوعی به زندگی بشر در سال‌های آینده، به جنبه‌های مختلف آن اشاره کرده و دستورات لازم را به مسؤولان مربوطه داده‌اند.

 ایشان در جایی فرمودند: «امروز هوش مصنوعی با شتابی حیرت‌انگیز در حال پیشرفت است؛ به‌طوری که انسان از سرعت این فناوری شگفت‌زده می‌شود. اکنون دستگاه‌های مختلف نظامی و غیرنظامی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند، اما این ما را فریب ندهد. در مسئله هوش مصنوعی، بهره‌برداری امتیاز نیست. این فناوری لایه‌های عمیقی دارد که باید بر آن‌ها تسلط پیدا کرد. اگر نتوانید به لایه‌های عمیق و متنوع این فناوری دسترسی پیدا کنید، ممکن است روزی یک ایستگاه مشابه آژانس اتمی برای هوش مصنوعی ایجاد شود که در آنجا باید اجازه بگیرید تا در بخش‌های مختلف از هوش مصنوعی استفاده کنید. زرنگ‌های دنیا و قدرت‌طلب‌ها به دنبال این هستند که چنین نظام‌هایی را ایجاد کنند. شما باید به فناوری‌های عمیق و زیرساختی هوش مصنوعی در کشور دست یابید.»

به زودی هوش مصنوعی، این ابزار ساخته شده توسط انسان، همه جنبه‌های زندگی بشر را دچار تغییرات شگرفی خواهد کرد؛ از سلامت و خانواده گرفته تا آموزش، تکنولوژی، مشاغل، دنیای سایبری، پزشکی و حمل و نقل.

یکی از موضوعات مهم در بحث هوش مصنوعی، ارتباط آن با نهاد خانواده به عنوان رکن اصلی جامعه ایرانی اسلامی است.

اینکه هوش مصنوعی چگونه می‌تواند بر نهاد خانواده تأثیر بگذارد و آینده ورود آن به موضوع خانواده و تعلیم و تربیت چگونه خواهد بود، مبحثی است که  در گفت‌وگویی با سمیرا خطیب زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه سوره و مدرس رشته ارتباطات،  مطرح شده است. گفتگوی زیر بخش نخست این گفتگو است:

هوش مصنوعی اگرچه پدیده‌ای نوظهور نیست، اما ورود آن به زندگی روزمره ما تازگی دارد و شتاب پیشرفت آن از همان ابتدا مشخص است.

 ابتدا باید به این نکته اشاره کنیم که هوش مصنوعی با چه هدفی به وجود آمده و چگونه به زندگی ما راه یافته است.

هوش مصنوعی، که به انگلیسی Artificial Intelligence و به اختصار AI نامیده می‌شود، از زمان اختراعش قرار بود به انسان در فعالیت‌های روزمره کمک کند.

 اولین نمونه بارز از استفاده هوش مصنوعی در زندگی روزمره، جاروبرقی رباتیک رومبا بود که با برنامه‌نویسی هوشمندانه‌ای که برای آن انجام شده بود، توانست بخشی از کارهای انسان را انجام دهد.

 همچنین، خودروهای خودران نیز نمونه دیگری از این فناوری هستند. با پیشرفت‌های علوم کامپیوتر و برنامه‌نویسی، رویکرد هوش مصنوعی از صرفاً انجام فعالیت‌های انسانی فراتر رفت و به ابزاری برای انجام کارهای محاسباتی و ارائه اطلاعات در کسری از ثانیه تبدیل شد، مانند چت جی‌پی‌تی و ربات‌های اطلاعاتی.

احساس می‌کنم از سال ۲۰۲۰ به بعد، نگرش جدیدی به هوش مصنوعی و نقش آن در فعالیت‌های انسانی شکل گرفته است.

این تغییر به گونه‌ای است که ساختارهای مختلف، از جمله مشاغل، خبرگزاری‌ها، مراکز علمی و حتی نظام خانواده، تحت تأثیر هوش مصنوعی قرار خواهند گرفت. این فناوری قابلیت ایجاد ساختارهای جدید را دارد و ما باید در این زمینه با هوشمندی عمل کنیم.

به نظر می‌رسد که دیدگاه‌های مختلفی درباره هوش مصنوعی وجود دارد.

بله، دقیقاً همین‌طور است. من چهار دیدگاه متداول در این زمینه را جمع‌آوری کرده‌ام. یکی از این دیدگاه‌ها، بدبینانه است و بر این باور است که هوش مصنوعی آسیب‌های زیادی به همراه دارد و می‌تواند زندگی ما را تحت تأثیر منفی قرار دهد؛ به همین دلیل باید مراقب باشیم. به نظر می‌رسد این نگرش در سطح جهانی وجود دارد.

دیدگاه دیگر، کاملاً خوش‌بینانه است و معتقد است که باید با آغوش باز هر نوع فناوری نو و ساختارسازی را بپذیریم.

این دیدگاه بر این باور است که چون هوش مصنوعی پدیده‌ای جدید و تسهیل‌گر است، باید در تمامی عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی وارد شود و قطعاً تأثیرات مثبتی نیز خواهد داشت.

یک دیدگاه دیگر، نگاه انتقادی است که نسبت به تمامی فناوری‌های نو وجود دارد.

 همچنین، دیدگاه چهارم، عمل‌گراست. این نوع نگرش به بررسی نقاط ضعف و آسیب‌های هر پدیده می‌پردازد و در عین حال ظرفیت‌های هوش مصنوعی را در حوزه‌های مختلفی مانند حکمرانی، سبک زندگی، اقتصاد و کارآفرینی شناسایی می‌کند.

 هدف این دیدگاه این است که با شناسایی ظرفیت‌ها و فرصت‌ها، از هوش مصنوعی برای تسهیل کارها بهره‌برداری کند و در عین حال نقاط منفی و آسیب‌ها را به حداقل برساند.

طبق آمار رسمی سال ۱۴۰۲، کشور ما در حوزه تولید علم هوش مصنوعی رتبه اول منطقه و ۱۵ دنیا را دارد. به این معنا که در زمینه تولید علم، مقالات متعددی از اساتید علوم ارتباطات، حقوق و دیگر رشته‌ها منتشر شده و همایش‌های زیادی در این زمینه و تأثیرات آن بر مسائل سیاسی برگزار شده است که نشان‌دهنده موفقیت ما در عرصه تولید علم است. اما در زمینه استفاده از این علم به عنوان فناوری در زندگی روزمره، رتبه ۷۷ را داریم.

همچنین، لازم است به حدیثی از امیرالمؤمنین (ع) اشاره کنم که می‌فرمایند: «العلم سلطان». این بیانی است که رهبر انقلاب نیز در دیدار با نخبگان در حسینیه امام خمینی (ع) به آن اشاره کرده‌اند.

 این جمله به این معناست که علم و دانش، قدرت و سلطنت است؛ هرکس که آن را بیابد، پیروز می‌شود و هرکس که نیابد، دیگران بر او یورش می‌برند و مغلوب می‌شود.

اگر در صنایعی مانند ماهواره، اینترنت و موضوعات مشابه نتوانیم ظرفیت استفاده از هوش مصنوعی را شناسایی کنیم، باعث شکل‌گیری یک نوع مواجهه انفعالی نسبت به این پدیده خواهیم شد و پس از ورود آن به زندگی روزمره خانواده، نمی‌توانیم بر اساس رویکردهای سبک زندگی ایرانی اسلامی آن را بومی‌سازی کنیم.

در این صورت، باید بپذیریم که این فناوری که خاستگاه بیرونی دارد، بدون بومی‌سازی وارد خانواده‌ها می‌شود و چالش‌هایی را ایجاد می‌کند که اصلاح آن زمان‌بر و دشوار خواهد بود.

نوع مواجهه خانواده با هوش مصنوعی با چه رویکرد و مقتضیاتی می‌تواند باشد؟

هوش مصنوعی می‌تواند به موضوعات مختلفی در قلمرو خانواده ارتباط پیدا کند و در این زمینه نیاز به دیدگاه بلندمدت به فعالان عرصه خانواده و والدین داریم.

 یکی از بحث‌ها می‌تواند در حوزه آموزش و پرورش باشد. در حال حاضر، برخی خانواده‌ها درگیر کلاس‌های درسی و غیر درسی هستند و با وجود هوش مصنوعی، می‌توانیم پدیده معلم هوشمند را داشته باشیم که در جلسه اول از ویژگی‌های شخصیتی، علایق و ویژگی‌های جسمانی فرزند اطلاعاتی کسب کند و بر اساس آن، جذاب‌ترین روش‌های آموزشی را ارائه دهد.

 به عنوان مثال، اگر نوجوان درون‌گرا باشد، یک شیوه آموزشی را دنبال می‌کند و اگر برون‌گرا باشد، شیوه‌ای دیگر.

با استفاده از هوش مصنوعی، آموزش‌ها می‌تواند در خانه و تحت نظارت خانواده انجام شود و بسیاری از آسیب‌هایی که در کلاس‌های خارج از خانه وجود دارد، برطرف شود.

 در حال حاضر، چندین برنامه آموزشی در حوزه زبان‌آموزی و هنری داریم، اما این برنامه‌ها بومی‌سازی نشده‌اند.

چه تأثیرات تربیتی در خانواده خواهد گذاشت؟

از یک منظر دیگر، هوش مصنوعی می‌تواند روابط والدین و فرزندان را تسهیل کند. ممکن است خانواده متوجه رفتاری از فرزند شود که ندانند چرا این مسئله پیش آمده است. از طریق هوش مصنوعی و داده‌هایی که قبلاً به آن داده شده، می‌توان تحلیل رفتار انجام داد.

 هوش مصنوعی در اینجا به عنوان یک مشاور دلسوز عمل کرده و راهکارهای مناسب را ارائه می‌دهد. این توانمندی و ظرفیت، لزوم بومی‌سازی آن را ضروری می‌کند. داده‌ها باید متناسب با فرهنگ و ارزش‌های یک ملت باشد و باید در این زمینه ورود کنیم.

موضوع بعدی تسهیل ارتباطات بین اعضای خانواده است. هوش مصنوعی می‌تواند با توجه به سن و جنس فرزند، بازی‌های تعاملی را از سنین کودکی آموزش و پیشنهاد دهد تا کودک مهارت‌های زندگی را با توجه به ارزش‌های ایرانی اسلامی یاد بگیرد.

همچنین، هوش مصنوعی می‌تواند در جمع‌آوری علاقه‌مندی‌های خانواده و تقسیم مسئولیت‌ها کمک کند. به طور معمول، مسئولیت‌هایی بر عهده والدین و مسئولیت‌هایی بر عهده فرزندان است.

 هوش مصنوعی می‌تواند با استفاده از داده‌هایی مانند علایق، زمان‌های فراغت و ساعات کاری، برنامه‌هایی برای مدیریت خانواده ارائه دهد و انجام وظایف را به صورت عادلانه و بر اساس علایق در کمترین زمان و با بازدهی بالا انجام دهد.

هوش مصنوعی حتی می‌تواند پیشنهاداتی برای گذراندن اوقات فراغت و فعالیت‌های مشترک خانواده‌ها ارائه دهد و به این ترتیب، رضایت در خانواده افزایش یابد. همچنین می‌تواند پیشنهاداتی برای حل تعارضات خانوادگی بدهد و به عنوان مشاور عمل کند.

پیگیری سلامت جسمانی اعضای خانواده نیز یکی دیگر از ظرفیت‌های هوش مصنوعی است.

 اگر شرایط جسمی خانواده را به عنوان داده به هوش مصنوعی بدهیم، این فناوری می‌تواند به عنوان ناظر پزشکی هوشمند عمل کند، وقت چکاپ پزشکی را یادآوری کند و با توجه به شرایط جسمانی، نظارت داشته باشد و از این طریق از دغدغه‌ها بکاهد. حتی می‌تواند در مدیریت رژیم غذایی کمک کند.

مدیریت مسائل مالی نیز از دیگر ظرفیت‌های هوش مصنوعی است که می‌تواند به خانواده‌ها در شرایط سخت مالی کمک کند تا درآمد و هزینه‌ها را متعادل کنند.

 با توجه به داده‌ها و اطلاعات، می‌تواند پیشنهاداتی درباره مراکز خرید، نحوه خرید و حتی ایده‌های کارآفرینی بر اساس میزان تحصیلات و علایق ارائه دهد و پیش‌بینی‌هایی درباره وضعیت مالی خانواده در آینده انجام دهد.

ادامه دارد…

مهر