هشدار؛ استعمال سیگار در حال زنانه شدن است

به گزارش جهان بانو، کارشناسان اجتماعی سیگار را همچون دروازه‌ای برای ورود به دیگر آسیب‌های اجتماعی عنوان می‌کنند، اما در حال حاضر این «ناهنجاری اجتماعی یا آنومی» پس از رواج در میان مردان به سرعت به جمعیت زنان رسیده و زنگ خطر را برای سلامت نسل‌های آینده جهان به صدا درآورده است.

۸ میلیون نفر قربانی سیگار در جهان

چندین دهه از شناخته شدن سیگار به عنوان ماده‌ای زیان آور برای سلامتی انسان می‌گذرد و بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی سیگار یکی از انواع مواد مخدر و اعتیادآور محسوب می‌شود. براین اساس اعتیاد به نیکوتین به اندازه هروئین خطرناک و وابستگی به آن پیش‌رونده بوده، اما تاکنون آگاهی مردم از خطرات آن، باعث نشده است که از مصرف این ماده مخدر دست بکشند.

ما امروزه شاهد این موضوع هستیم که سن استعمال سیگار در حال کاهش است، به‌گونه‌ای که طبق گفته محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، سن استعمال سیگار به ۱۲ سال رسیده است و نزدیک به ۲۰ تا ۲۲ درصد از مردان و کمتر از ۳ درصد از زنان سیگاری هستند؛ با این وجود اگر شیوع این پدیده را در میان دانش‌آموزان و دانشجویان دختر بررسی کنیم، متوجه ارقام بالایی خواهیم شد. آمارها نشان می‌دهد تا ۳۵ درصد از دختران تجربه مصرف قلیان دارند که اگر از این تعداد ۵ درصد نیز دخانیات مصرف کنند، با ارقام وحشت آوری مواجه خواهیم شد.

همچنین در اطلس جهانی دخانیات، تنها در سال ۲۰۲۰ علت مرگ بیش از ۸ میلیون نفر استعمال دخانیات عنوان شده است که از این تعداد بیش از ۱.۵ میلیون نفر از آنان زن بوده اند. زنان چه خود مصرف­‌کننده باشند و یا در معرض دود تحمیلی دیگران قرار گیرند، بزرگ‌ترین قربانیان این صنعت پرسود هستند.

مرگ سالانه ۱.۵ میلیون نفر زن در اثر مصرف سیگار

بر اساس گزارش جنسیتی سازمان بهداشت جهانی در ارتباط با مصرف سیگار، در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۰ میلیون نفر از یک میلیارد نفر استعمال کنندگان سیگار در جهان را زنان تشکیل می‌داده اند. آنچه که در ارتباط با این موضوع اهمیت دارد این است که صنعت تنباکو در کشورهای مختلف جهان با توجه به اینکه بازار خود را در میان مردان پیدا کرده، با تغییر مسیر به منظور گسترش دامنه بازار خود زنان را با شدت بیشتری هدف قرار داده است. جالب توجه است که در حال حاضر در برخی از کشورهای جهان برخی سیگارها فقط برای مصرف زنان به بازارهای جهانی عرضه می‌شوند.

بعضی از شرکت‌های تولیدکننده سیگار در دنیا، سیگارهایی را به بازار عرضه کرده‌اند و مدعی هستند که این اقلام مختص زنان است. شرکت «رینولدز» برند «کمل» را معرفی کرده و برخی برندهای دیگر همچون «ویرجینیا اسلیمز، ایو، میستی و کاپری» به بازار مصرف عرضه می‌شود. این شرکت‌ها در آگهی های تبلیغاتی خود ادعا می‌کنند که این سیگارها مختص زنان در تمامی رده های سنی است و آسیب کمتری به آنها وارد می‌کند. 

این شرکت‌های صنعتی تولیدکننده تنباکو شعار دروغین «این چیزی برای خانم‌هاست» را روی پاکت برندهای سیگار خود چاپ کرده‌اند.«IT IS A WOMAN THING» با این وجود نکته مهمی که ذکر آن ضروری به نظر می‌رسد، این است که جمعیت رو به افزایش زنان سیگاری در جهان موجب شده تا پیشگیری از شیوع جهانی (اپیدمی) سیگارکشیدن در میان بانوان، بخش مهمی از هر استراتژی کنترل دخانیات در کشورهای مختلف به‌ خصوص کشورهای توسعه یافته را تشکیل دهد. این درحالی است که طبق گزارشات پزشکی، مصرف دخانیات آثار متفاوتی را بر جسم مردان و زنان باقی خواهد گذاشت و بانوان در ارتباط با این مسئله به دلایل مختلفی آسیب‌پذیرتر هستند.

گزارش سازمان بهداشت جهانی نشان دهنده آن است که بیش از ۵ میلیون نفر هر سال جان خود را در اثر استعمال سیگار از دست می‌دهند و از این میان ۱.۵ میلیون نفر از این افراد زن هستند. لازم به ذکر است که ۷۵ درصد از این قربانیان در کشورهای متوسط یا کم‌ درآمد زندگی می‌کنند. کارشناسان سازمان بهداشت جهانی معتقد هستند که اگر کشورها توجه خود را نسبت به این مسئله معطوف نکنند، تا سال ۲۰۳۰ سیگارکشیدن ممکن است دلیل مرگ دست‌کم ۸ میلیون نفر در سال باشد که از این تعداد ۲.۵ میلیون نفر را بانوان تشکیل خواهند داد.

با توجه به آمارهای یادشده می‌توان به این نتیجه رسید که حرکت به سمت زنانه شدن مصرف سیگار در جهان به زودی اتفاق خواهد افتاد. اگر زمانی استعمال سیگار برای بانوان امری ناپسند قلمداد می‌شد در حال حاضر سیگار کشیدن معناهای دیگری همچون نماد روشنفکری، جذابیت، قدرت و مواردی از این دست پیدا کرده است که گویی متفاوت و حتی متضاد با ارزش‌های سنتی است.

به عنوان نمونه در ارتباط با علل استعمال سیگار، علی اصغر سعیدی و همکارانش در سال ۱۳۸۹ در پژوهشی با عنوان عوامل «جامعه شناختی موثر بر مصرف سیگار توسط زنان و دختران شهر تهران» به این نتیجه رسیدند که ۶ متغیر «واکنش اجتماعی، عاملیت، هنجارشکنی، رهایی از فشار عصبی، سیگاری بودن همسر و ریسک» به طور همزمان بر مصرف پنهانی سیگار تاثیرگذار است و تعداد سیگار مصرفی همزمان با واکنش سنت‌گرایی و شرمنده‌سازی ارتباط دارد.

در پژوهش دیگری که توسط محمد اسکندری‌نصب و همکارانش در سال ۱۳۹۹ با عنوان «عوامل فرهنگی موثر بر گرایش زنان به استعمال قلیان در تفرجگاه‌های شمال تهران» انجام شد، مشخص شده است که میان احساس محرومیت نسبی و فرایند روی آوردن به مصرف قلیان با متغیر وابسته گرایش به قلیان، به میزان ۹۰ درصد ارتباطی معناداری وجود دارد. همچنین، رابطه دو متغیر شیوه گذران اوقات فراغت و مصرف فرهنگی، نگرش‌ها نسبت به قلیان با متغیر وابسته گرایش به قلیان، در سطح ۹۵ درصد معنادار است.

اهمیت توجه به جنسیت و ارتباط آن با استعمال سیگار بانوان آن‌گونه است که بنا بر توصیه سازمان جهانی بهداشت باید در مورد علل شروع مصرف دخانیات به تأثیر جنسیت توجه شود، چرا که مصرف دخانیات یک رفتار مرتبط با جنسیت است. به این معنا که زنان برای شروع استعمال دخانیات ممکن است دلایل متفاوت تری نسبت به مردان داشته باشند، لذا درک عواملی که برای شروع و تداوم دخانیات تاثیرگذار هستند، می­‌تواند دستورالعمل‌های کنترل دخانیات را به حالت بهینه درآورد.

همچنین لازم است که به پیامدهای سیگار کشیدن توسط زنان نیز توجه کرد، به این معنا که بانوان علاوه بر خطرهای عمومی استعمال دخانیات، در معرض خطر عوامل خاص جنس خود از نظر مصرف دخانیات نیز قرار دارند و این مسئله اهمیت موضوع را چند برابر می‌کند. به همین دلیل لازم است که سیاست‌گذارن و برنامه‌نویسان نسبت به این موضوع توجه لازم نشان داده و مانع از وقوع آسیب‌های جبران ناپذیر آن شوند. زنان چه خود مصرف­‌کننده دخانیات باشند و یا در معرض دود تحمیلی دیگران قرار گیرند، بزرگ‌ترین قربانیان این صنعت پرسود محسوب می شوند.

سیگار دروازه ورود به آسیب‌ها و جرایم اجتماعی

سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران است و در ارتباط با سیگار و اثرات آن می‌گوید: آسیب‌های اجتماعی یکی از موضوعاتی است که در سه دهه اخیر در کشور ما موضوعیت پیدا کرده است. با توجه به اینکه آسیب‌های اجتماعی مرزهای  جنسیتی را  در می‌نوردد، به طور طبیعی زنان و دختران هم در زمره گروه‌هایی قرار می‌گیرند که به این نوع آسیب‌ها دچار می‌شوند. این آسیب‌ها می‌تواند به اشکال و انواع مختلف باشد که از جمله این موارد می توان به سیگارکشیدن اشاره کرد.

موسوی‌چلک اضافه می‌کند: چند سال قبل، یادداشت‌هایی را با این عناوین «سیگار دروازه ورود به آسیب‌های اجتماعی و جرایم» و «آسیب‌های اجتماعی زنان را جدی تر بگیرید»، نوشته بودم که در آن ها به اهمیت استعمال سیگار و اثرات آن در جامعه اشاره شده بود. در واقع مساله سیگارکشیدن از گذشته وجود داشته است و ابتدا از اتاق‌های خواب و پستوها شروع و سپس به ماشین‌ها، بوستان‌ها و خیابان‌ها هم کشیده شد. یعنی این مسئله از یک حالت کاملا مخفیانه به حالتی آشکار و علنی تبدیل شده است.

ممکن است که زنان برای شروع استعمال دخانیات دلایل متفاوتی نسبت به مردان داشته باشند، لذا درک عواملی که برای شروع و تداوم مصرف دخانیات تاثیرگذار هستند، می­‌تواند دستورالعمل‌های کنترل دخانیات را به حالت بهینه درآورد. اکرم سهرابی، روانشناس نیز در ارتباط با این موضوع بیان می‌کند: استعمال دخانیات به عنوان یکی از عوامل خطرناک و افزایش‌دهنده بیماری‌ها در دنیا به خصوص در ارتباط با بیماری‌های مزمن و غیرواگیری همچون بیماری‌های تنفسی و سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی است. استعمال سیگار یکی از مشکلات عمده اجتماعی و یکی از زیرمجموعه‌های اعتیاد به مواد مخدر است که سلامت جسمی و روانی و سلامت جامعه را از نظر فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تهدید می‌کند.

سهرابی افزود: طبق مطالعات صورت گرفته در جامعه می‌توان گفت که سیگار دروازه سوءمصرف مواد مخدر محسوب می‌شود. سیگار کشیدن در میان جوانان و نوجوانان رواج پیدا کرده است و سن شروع آن نیز در جوامع مختلف در حال پایین آمدن است.

زنگ‌ خطر عادی‌سازی سیگاری شدن زنان

موسوی‌چلک در ارتباط با دلایل استعمال سیگار توسط زنان اظهار می‌کند: پدیده سیگار کشیدن به دلایل گوناگونی می‌تواند رخ دهد که از جمله آن ها می توان به مسائلی مانند ابراز وجود، سرگرمی، کنجکاوی، ژست و تسکین اشاره کرد. همچنین استعمال سیگار ممکن است به دلیل رقابت با مردان یا بیماری‌ها و مشکلات متعدد، زمینه‌های خانوادگی، ارتباط با دوستان و… انجام شود.

وی در ادامه می‌گوید: من باور دارم که گروه دوستان فرد عمده ترین نقش را در این زمینه ایفا می‌کنند. چه در گذشته و چه امروز، چه در بین مردان و چه در میان زنان این مسئله موضوعیت دارد. با این وجود آنچه که امروز به روشنی قابل مشاهده است کاهش سن استعمال سیگار است. آماری که انجمن دخانیات در هفته مربوطه اعلام می‌کند، این نگرانی را به خوبی نشان می دهد و نگرانی مهمتر این است که این پدیده هم در محیط خانواده و هم در جامعه در حال عادی‌ شدن است.

دخانیات به عنوان یکی از عوامل خطرناک که موجب افزایش‌ بیماری‌ها است و به‌ خصوص بیماری‌های مزمن و غیرواگیری همچون بیماری‌های تنفسی و سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد، شناخته شده است. وی خاطر نشان می‌کند: به نظر بنده عادی‌سازی این پدیده در میان مردان و بانوان می‌تواند خطرناک باشد و چندان نیز باهم تفاوتی ندارند. استعمال سیگار در مردان به دلایل مختلف سابقه طولانی‌تری دارد و جامعه با سیگار کشیدن مردان مشکل چندانی ندارد. اما در ارتباط با استعمال سیگار توسط زنان باید گفت که در گذشته حساسیت‌ها بیشتر بود، اما در حال حاضر این حساسیت‌ها به طور کامل از بین رفته است و دیگر استعمال سیگار در بین مردان و زنان همچون گذشته امری قبیح و ناپسند تلقی نمی‌شود.

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران افزود: بنده به عنوان کسی که چندین سال در این حوزه فعالیت کرده است باور دارم که یک فرد سیگاری، راحت‌تر با مصرف تریاک، الکل و … کنار می‌آید. در واقع ممکن است درخواست‌های دیگر را در مقایسه با کسی ‌که سیگار نمی‌کشد، راحت‌تر بپذیرد و به‌ همین دلیل است که می‌گویم سیگار می‌تواند دروازه ورود به برخی آسیب‌های اجتماعی باشد و استعمال آن مانند زنگ خطر است.

سهرابی نیز در این باره تصریح می‌کند: استعمال سیگار در دختران و زنان جوان دلایل مختلفی همچون عوامل محیطی، فرهنگی و روان‌شناختی دارد که از میان آن ها می‌توان به خانوده، دوست و محیط اشاره کرد، چرا که فرد به تنهایی نمی‌تواند گرایش را بالا ببرد.

این روانشانس توضیح می‌دهد: این باور اشتباه در ارتباط با افراد سیگاری مبنی بر اینکه این قبیل افراد از دوستان بیشتری برخوردار هستند و از طریق استعمال سیگار جذابیت بیشتری در مقایسه با دیگران به دست می‌آورند، باعث می‌شود افراد غیرسیگاری نیز به منظور دست یافتن به این اهداف به استعمال سیگار روی آورند و به همین دلیل سیگار کشیدن به یک عادت روزمره تبدیل می‌شود. همچنین عوامل روان‌شناختی دیگری نیز وجود دارند که از جمله آن ها می‌توان به اعتیاد پدر یا سرپرست خانوار یا الگوی مصرف سیگار در هر دو والد یا یکی از والدین اشاره کرد که به صورت آشکار و یا پنهان بر رفتار مصرف سیگار افراد تاثیر می‌گذارد.

بانوان علاوه بر خطرات عمومی مصرف دخانیات، در معرض خطر عوامل خاص جنس خود از نظر مصرف دخانیات نیز قرار دارند و این امر اهمیت موضوع را مضاعف می‌کند و از همین رو لازم است برنامه‌ریزان و سیاست‌گذارن نسبت به این موضوع حساسیت لازم را نشان داده و از وقوع آسیب‌های جبران‌ناپذیر آن جلوگیری کنند.این روانشناس اظهار می‌کند: رها شدن دختران و نابرابری جنسیتی در جامعه و خانواده و همچنین شیوه جامعه‌پذیری جنسیتی و خشونت‌های خانوادگی زمینه‌ساز تنش‌ها و درگیری‌های روحی و روانی می‌شوند که فرد برای تسکین آن‌ها به سمت مصرف سیگار و حتی مواد مخدر روی می‌آورد.

سهرابی معتقد است: علاوه بر این، موارد ازدواج ناموفق، ازدواج زودهنگام، تنهایی، نداشتن مهارت‌های زندگی، ناآگاهی و عزت نفس پایین نیز در روی آوری افراد به مصرف سیگار نقش دارد. هر چند زنان و دختران باید از این موضوع آگاه باشند که استعمال سیگار و دخانیات اگرچه ممکن برای موقت می‌تواند زمینه آرامش را فراهم می‌کند، اما در طولانی مدت آسیب‌های جبران ناپذیری را برای آنها به همراه خواهد داشت.

پیامدهای مضاعف مصرف سیگار در بانوان

سهرابی به پیامدهای مصرف سیگار در زنان اشاره کرده و می‌گوید: دخانیات به عنوان یکی از عوامل خطر افزایش‌دهنده بیماری‌ها در دنیا به‌ویژه در ارتباط با بیماری‌های مزمن و غیرواگیری مانند بیماری‌های تنفسی و سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی شناخته شده است.

وی ادامه داد: اختلال در چرخه قاعدگی، اختلال در باروری، حاملگی خارج رحمی به دلیل مصرف سیگار، یائسگی زودهنگام، سرطان دهانه رحم و سرطان پستان، همه از پیامدهای مصرف سیگار است. همچنین نتایج بسیاری از تحقیقات تائیدکننده این علایم و نشانه‌ها در افراد سیگاری و غیرسیگاری است.

راهکار چیست؟

موسوی‌چلک در مورد راهکارها می‌گوید: خیلی سخت است که بگوییم تنها یک راهکار وجود دارد. اگر بگوییم افرادی که سیگار می‌کشند، آگاه نیستند، درست نیست. بسیاری از کسانی‌که بیماری‌های ریوی را درمان می‌کنند هم خودشان سیگار مصرف می‌کنند.

رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران ادامه می‌دهد: به نظرم در رابطه با سیگار به‌اندازه کافی آگاهی داده شده است و کسی از عوارض آن بی‌اطلاع نیست. در واقع سیگار به بخشی از سبک زندگی افراد دارد تبدیل می‌شود؛ ضمن اینکه تولید و فروش سیگار هم یک اقتصاد قوی دارد؛ به همین دلیل است که گاه می‌بینیم شکلش را تغییر می‌دهند؛ خلاقیت‌های مختلف در این زمینه را بکار می‌گیرند تا سیگار جذابیت خود را داشته باشد زیرا اقتصاد سیگار یک اقتصاد قابل توجهی در کشور است اما اولویت اول، پیشگیری است. اطلاع‌رسانی مستمر، بسیار می‌تواند در پیشگیری و جلوگیری از اقدام برخی از افراد موثر باشد.

موسوی‌چلک اظهار می‌کند: بدون شک فضای خانواده در روی‌آوری و یا عدم گرایش افراد به آسیب‌ها می‌تواند بسیار موثر باشد. فضای صمیمی خانواده می‌تواند با شرمنده‌سازی افراد زمینه‌های ادغام و جلوگیری آنها از ورود به  آسیب‌های مختلف از جمله سیگارکشدن را فراهم سازد. بنابراین محیط خانواده بسیار مهم و اساسی است و همواره باید مورد توجه مادران و پدران، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان قرار داشته باشد.

سهرابی نیز به راهکارهای روان‌شناختی حول این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به اینکه بانوان به دلیل ساختار شخصیتی و فیزیولوژیکی در اثر مصرف سیگار دچار آسیب‌های جبران ناپذیری می‌شوند، ضروری است زنان، خانواده، مدارس، معلمان و دولت توجه خاصی به این موضوع داشته و نکات و دستورالعمل‌های لازم را رعایت کنند.

فضای صمیمی خانواده می‌تواند با شرمنده‌سازی افراد زمینه‌های ادغام و جلوگیری آنها از ورود به آسیب‌های مختلف از جمله سیگار کشدن را فراهم سازد.وی می‌گوید: برای پیشگیری از این امر، آموزش، مشاوره و تشکیل جلسه‌ها برای جوانان از طریق کلاس‌ها و رسانه‌ها و به تصویرکشیدن آسیب‌های اجتماعی و جسمی در بانوان می‌تواند تاثیرگذار باشد. مهمترین جایگاه و تاثیرگذارترین قشر را می‌توان خانواده دانست؛ از این جهت که می‌تواند نقش بسزایی در تعیین الگو داشته باشند. بنابراین حمایت اجتماعی و صمیمیت در خانواده و آگاه‌سازی والدین و فرزندان می‌تواند از شیوع سیگار در بین دختران و جوانان بکاهد.

سهرابی اظهار می‌کند: گفت‌وگوی مستمر میان اعضای خانواده و توجه خاص به ریشه‌ها و دلایل سرپیچی نوجوان و جوان از هنجارهای فردی و اجتماعی، هویت‌یابی و حتی جلوگیری از تعارض‌های خانوادگی می‌تواند در این زمینه اثربخش باشد و از ایجاد انگیزه‌های منفی در آنهاو سوق به سمت مصرف سیگار خودداری کند.

منبع: ایرنا