یادداشت حقوقی به مناسبت دومین روز از هفته بزرگداشت مقام زن و روز مادر با عنوان؛ زن، حجاب و عفاف، حفظ کرامت انسانی و هویت اسلامی

عفاف؛ حق حفظ محیط‌ زیست معنوی جامعه

محیط‌ زیست معنوی به جنبه‌هایی چالش‌برانگیز از زندگی افراد اشاره دارد که فراتر از عناصر بنیادی فیزیکی و مادی، به ارزش‌ها، باورها و احساسات پیچیده انسانی مرتبط است.

این نوع از محیط‌زیست، برگرفته از اقسام ارتباطات انسانی، معنویت، هنر و فرهنگ بوده و بر چگونگی تقویت کارآمد روانی و اخلاقی افراد مرکزیت می‌بخشد.

ارزش محیط‌زیست معنوی در پیشرفت عاطفی تعلق پایدار به جامعه و افزایش چشمگیر تعادل روانی و تعالی اخلاقی نقش محوری دارد.

در کنار حفظ مداوم طبیعت فیزیکی، گسترش زیست‌بوم معنوی نیز به ارتقا رشد و پیشرفت اجتماعی کمک نموده و ارتباط و انسجام بیشتری را در گستره اجتماع به وجود می‌آورد.

این رویکرد مشارکتی قادر است به اعتلای هویت فرهنگی و اشتراکات ارزشی در جامعه منتهی شده و فضایی پویا از هم‌زیستی متقابل مسالمت‌آمیز و پایدار ایجاد نماید.

صیانت از هویت اسلامی در جامعه از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا این هویت منحصربه‌فرد شامل مجموعه‌ای از ارزش‌ها، باورها و احکام است که به قوام یافتن فرهنگ و زندگی روزمره مسلمانان کمک  قابل‌توجهی می‌کند.

حفظ هویت اسلامی درحقیقت پاسداشت اصول متمایز اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی است که وحدت و توازن جامعه را تقویت نموده و منجر به همبستگی بیشتر افراد به یکدیگر شده تا در تحقق مؤثر نیت‌های همسو، همیار و همدل برقرار بمانند.

در جهانی که تغییرات گسترده سریع اجتماعی و فرهنگی در آن به وقوع می‌پیوندد، دارابودن هویت اسلامی قوی ظرفیت دارد به‌مثابه سپری پیشروی ازهم‌گسیختگی ویرانگر اجتماعی و فرهنگی عمل کند.

این هویت به‌علاوه در استحکام شناخت فردی کمک نموده و احساس برجسته تعلق و پیوند ناگسستنی با تاریخ و سنت‌های ریشه‌دار را اعتلا می‌بخشد.

با تأکید جدی بر آموزش و آگاهی‌بخشی، می‌توان اطمینان کسب کرد که نسل‌های آینده نیز قادر خواهند بود ارزش‌های اسلامی را حفظ و به آن افتخار کنند و نقشی مفید و مؤثر در آفرینش جامعه‌ای عادلانه، اخلاقی و پایدار ایفا نمایند.

حق فطری حفظ محیط‌زیست معنوی به مفهوم حفظ همگانی و ارتقاء عناصر غیرمادی و فرهنگی محیط زندگی است که شامل ارزش‌ها، باورها، و مناسبات اجتماعی در همه شئون زندگی می‌شود.

 این حق بنیادی بر تعامل‌های اجتماعی سالم، پاسداری هوشیارانه فرهنگ و سنت‌ها، و توسعه معنوی و اخلاقی جامعه، به‌منظور ایجاد جامعه‌ای هماهنگ و پایدار تصریح می‌کند.

محیط‌زیست معنوی قادر است تأثیرات عمیق مثبت و منفی متعددی بر جامعه داشته باشد. از جنبه‌های مثبت، این محیط به بالندگی هویت فرهنگی و اجتماعی کمک نموده، انسجام و همبستگی جامعه را افزایش می‌دهد و به بهبود همه‌جانبه سلامت روانی افراد از طریق ترویج ارزش‌ها و باورهای مشترک می‌انجامد.

فعالیت‌ها و مناسبات معنوی و فرهنگی قادرند احساس تعلق و رضایت را در افراد تقویت نموده و به ایجاد خلاقانه جوّی از اعتماد راسخ و احترام واقعی متقابل بپردازند.

از سوی دیگر، نادیده‌انگاری تنوع و تفاوت‌های فردی در محیط‌زیست معنوی می‌تواند به جزم‌اندیشی فرهنگی و اجتماعی منجر شده و فشار مضاعف اجتماعی بر افرادی که با هنجارهای غالب اجتماعی هماهنگ نیستند، افزایش یابد.

همچنین، اگر محیط‌زیست معنوی به ساختاری غیرقابل‌انعطاف و بسته اداره شود، می‌تواند مانع از نوآوری مبتکرانه و رشد تحول‌آفرین فکری جامعه شود.

در یک‌ کلام، محیط‌زیست معنوی می‌تواند بستری امن و غنی برای پیشرفت فزاینده و تعالی جامعه فراهم کند، اما باید با رویکردی تعاملی و همدلانه به‌گونه‌ای مدیریت شود تا از پیامدهای نامطلوب و مخرب جلوگیری شود

در نظام قضایی حقوق ایران، حجاب و عفاف  از جمله موضوعاتی هستند که قوانین متعددی به آن‌ها پرداخته‌اند.

اصلی‌ترین مبنای قانونی مربوط به این موضوع در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سایر قوانین مرتبط متذکر شده است. در زیر به برخی از این موارد اشاره می‌شود:

قانون اساسی: در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه اصل ۲۰، بر عدالت حقوقی تمامی افراد در پناه قانون تأکید شده و بیان  نموده که حقوق افراد از جمله زنان باید به‌صورت برابر رعایت شود.

قانون مجازات اسلامی: این قانون جزایی شامل مقرراتی است که به زنان و حجاب آن‌ها می‌پردازد. یکی از مواد قانونی مرتبط، ماده ۶۳۸ است که به موضوع «ظاهرشدن زنان بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی» پرداخته و برای آن مجازات مناسب تعیین کرده است.

قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر: این قانون مشخص  بر اهمیت رعایت حجاب و عفاف تأکید داشته و به افراد و نهادهای حقیقی و حقوقی اجازه می‌دهد که در صورت نیاز به ترویج گسترده این موضوعات بپردازند.

آیین‌نامه‌های انتظامی و اداری: در بسیاری از نهادها و سازمان‌های دولتی، آیین‌نامه‌هایی الزام‌آور یافت می‌شود که رعایت اصولی حجاب شرعی را برای کارکنان و مراجعه‌کنندگان الزامی می‌کند.

این قوانین و مقررات منعطف نشانگر اهمیت موضوع حجاب و عفاف در سیستم پیچیده حقوقی ایران بوده و تلاش می‌کنند تا از طریق ایجاد معنادار چارچوب‌های قانونی، این ارزش‌های اصیل را در جامعه محقق سازند.

قوانین شفاف مربوط به حجاب و عفاف در ایران بر پایه موازین شرعی تدوین شده‌اند و از زنان درخواست می‌شود که در اماکن عمومی حدود حجاب را رعایت کنند.

این موضوع چالشی در قانون مجازات اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است. بااین‌حال، تطابق مطلوب این قوانین با حقوق بشر بحث‌برانگیز است.

منتقدان قانون حفظ حجاب بر این باورند که اجبار به حجاب ممکن است با اصول منطقی آزادی فردی و حق انتخاب مغایرت داشته باشد، درحالی‌که موافقان صیانت از عفاف با حفظ حجاب آن را همسو با استمرار ارزش‌های جامع فرهنگی و دینی می‌دانند.

بررسی نظام‌مند قوانین موجود و کشف توازن نسبی میان اجرای آن‌ها و رعایت حقوق بشر نیازمند گفت‌وگو و بررسی عمیق‌تری است.

عفاف و حجاب، با تأکید قوی بر احترام به خویشتن و حفظ حرمت‌ها، نقشی تعیین‌کننده در ایجاد فرهنگی اخلاق‌مدار و اجتماعی سالم ایفا می‌کنند. این ارزش‌ها به منزله سپری مقاوم در برابر تأثیرات فرهنگی بیرونی می‌توانند از هویت جمعی و فردی محافظت نموده و تحکیم‌بخش وحدت و انسجام جامعه اسلامی باشند.

 در این راستا، آموزش و آگاهی‌بخشی در جایگاه ابزارهای حیاتی قادرند به نهادینه‌سازی منسجم این ارزش‌ها و ارتقاء درک مشترک از آن‌ها کمک کنند.

قانون حفظ عفاف و حجاب در ایران با اهداف خاصی تدوین و اجرا شده است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

حفظ ارزش‌های دینی و فرهنگی: یکی از اهداف اساسی قانون حجاب، حفظ و ترویج گسترده ارزش‌ها و آموزه‌های اصیل اسلامی است که حجاب در حکم یکی از نمادهای شاخص آن به شمار می‌رود.

تأمین امنیت اجتماعی و اخلاقی: قانون‌گذاران بر این عقیده‌اند که رعایت حجاب می‌تواند به ایجاد محیطی امن‌تر و اخلاقی‌تر کمک کند، چرا که به باور دینی آن‌ها حجاب موجب کاهش تحریک‌های بصری و اجتماعی می‌شود.

تقویت هویت اسلامی: حجاب در نقش یک نشانه هویتی، به تقویت قاطع تعلقات دینی و فرهنگی افراد کمک نموده و سبب می‌شود تا افراد باهویت اسلامی خود ارتباط مستحکم‌تری برقرار کنند.

ترویج عفاف و پیشگیری از انحرافات اجتماعی: قانون عادلانه حجاب تلاشی برای ترویج عفاف و جلوگیری موثق از بروز برخی رفتارها و انحرافات اجتماعی است که ممکن است به واسطه آزادی‌های بی‌حدومرز شکل گیرد.

این اهداف چندجانبه بر پایه مجموعه‌ای از مبانی دینی، فرهنگی و اجتماعی تدوین شده‌ به‌صورت بخشی از نظام حقوقی و قانونی کشور به اجرا در‌می‌آیند.

اظهارات منطقی برخی افراد که حجاب زن مسلمان را در قالب عاملی برای ممانعت از نابودی کشور تلقی می‌کنند، برگرفته از درک اعتقادی و تأکید صریح بر اهمیت مراعات حجاب در حفظ ارزش‌های فرهنگی و دینی است.

 این دیدگاه‌ها بر این نظرند که حجاب به جز اینکه  بخشی از هویت اسلامی به شمار می‌آید نمادی از مقاومت اثرگذار در برابر نفوذ فرهنگی و اجتماعی خارجی است.

در اینجای بحث به معرفی زنان برجسته‌ای می‌پردازیم که در رشته‌های مختلف علمی، ورزشی، و هنری فعالیت می‌کنند و با حفظ حجاب، توانسته‌اند به موفقیت‌های چشمگیری دست یابند.

این نمونه‌های شاخص نشان می‌دهند که حجاب نه اینکه مانعی برای پیشرفت نیست، بلکه می‌تواند نمادی واضح از هویت و ارزش‌های فردی باشد:

۱ .سهیلا سامی: به‌عنوان جراح مغز و اعصاب ایرانی و یکی از شاگردان بااستعداد پروفسور سمیعی، با انجام موفقیت‌آمیز بیش از ۵۰۰ عمل جراحی، نشان داده که حجاب هیچ محدودیتی برایش ایجاد نکرده است.

۲ . زهرا نعمتی: اولین بانوی ورزشکار ایرانی است که به طور پیاپی در سه دوره پارالمپیک موفق به دریافت مدال طلا شد

۳٫تاهانی عامر: دانشمند ناسا که با حفظ حجاب نه‌تنها در زمینه علمی پیشرو بوده، بلکه بر اهمیت آموزش و سهم‌گذاری مثبت در جامعه تأکید دارد.

۴٫ ماریا ادریسی: به‌عنوان مدل و مانکن آمریکایی، با حضور در عرصه مد و تبلیغات برای برند H&M با حفظ حجاب، به افزایش آگاهی و پذیرش اجتماعی کمک کرده است.

۵٫ابتهاج محمد: قهرمان شمشیرزنی آمریکایی که با حجاب در مسابقات المپیک شرکت کرد و به موفقیت رسید، به جهانیان نشان داد که می‌توان با حفظ ارزش‌های دینی، به قله‌های موفقیت دست یافت.

این زنان نمونه‌های الهام‌بخشی از قدرت بی‌نظیر و توانمندی تحسین‌برانگیزی  هستند و دیدگاه‌های سازنده مثبتشان درباره حجاب به تقویت بنیادهای هویت اسلامی  و ارتقای ویژگی‌های فرهنگی تأکید دارد.

به باور روشن این گروه، حجاب می‌تواند در قالب یک عامل  اساسی در تقویت اثربخش بنیان‌های اخلاقی و اجتماعی عمل کند که در نهایت منجر به کاهش چشمگیر انحرافات اجتماعی و افزایش قابل‌توجه همبستگی و انسجام در جامعه می‌شود.

 ازاین‌رو، حفظ و ترویج حجاب به شکل یک راهکار عملی برای جلوگیری از فروپاشی فرهنگ و ارزش‌های پایدار جامعه اسلامی مطرح می‌شود.

این برداشت‌ها تأثیر ویژه و عمیق باورهای درست‌دینی و اجتماعی بر نحوه اداره منطقی جامعه و سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر پژوهش فرهنگی را نشان می‌دهند.

زهرا سعادت