سرنوشت حرمسرای ناصرالدین شاه چه شد؟

تاج‌السلطنه، دختر ناصرالدین‌ شاه در خاطراتش در مورد حرم‌سرای ناصری می‌نویسد: «اعلیحضرت پدر تاج‌دار من هشتاد زن و کنیز داشت که فقط هشت نفر از آنها اولاد داشتند و مابقی بدون اولاد بودند که همه خوش‌چهره بودند.»

پس از قتل ناصرالدین‌ شاه، حرم‌سرای او در غم و ماتم فرو رفته بود و در آشفته‌بازار ورود شاه جدید از تبریز، زنان ناصرالدین شاه کاری جز گریه و زاری نداشتند. پس از ورود مظفرالدین‌شاه که ۴۰سال داشت، وحشت و ترس بر حرمسرا حکم‌فرما شد چراکه می‌دانستند با آغاز پادشاهی او،  زندگی همه تغییر خواهد کرد.

مظفرالدین‌شاه پس از یک هفته به زنان درباری دستور داد که اگر فرزندی دارند در حیاط «سروستان» زندگی کنند و افراد دیگر باید قصر را ترک کنند. از سرنوشت تمام زنان اطلاعاتی در دسترس نیست؛ اما تعدادی از آنها که فرزند نداشتند، زندگی سختی را در پیش داشتند. با این‌ وجود، سرنوشت تعدادی از مهم‌ترین همسران ناصرالدین‌شاه پس از مرگش در زیر آورده شده است.

انیس الدوله

انیس الدوله یکی از باهوش‌ترین زنان دربار ناصری در امور مملکت بود. نام اصلی او فاطمه و از گرجیان کوچانده شده در عصر صفوی بود که توسط عمه‌هایش به حرمسرای ناصرالدین‌شاه راه پیدا کرد. او که معیار‌های زیبایی عصر ناصری را داشت، خیلی زود به خدمت فروغ السطنه (جیران) درآمد. انیس الدوله در دربار سواد خواندن و نوشتن را فرا گرفت و به دستور جیران ملاباجی‌های اندرون مأمور تربیت و آموزشش شدند. پس از مدتی شاه ناصری او را صیغه کرد و لقب «انیس الدوله» را به او داد و به عنوان مهریه، مالیات شهر کاشان و دهات آن را در اختیارش قرار داد. باسوادی او از امتیازات ویژه‌اش بود که به مقام بلند ملکه رسید و برای خود درباری جداگانه به راه انداخت و اداره حرمسرا را نیز تا زمان ناصرالدین‌شاه بر عهده گرفت.

نقش تاثیرگذار انیس الدوله در واقعه تنباکو

انیس الدوله یکی از زنانی بود که پس از اعلام مرجعیت مبنی بر حرام بودن تنباکو و توتون دستور داده بود تا قلیان‌ها را بشکنند. وقتی ناصرالدین‌ شاه از این دستور اطلاع پیدا می‌کند، به دیدار انیس الدوله می‌رود و دلیل این کار را می‌پرسد که او اینطور جواب می‌دهد: «قلیان و تنباکو حرام است» و در جواب عصبانیت شاه می‌گوید: «همان کسی که مرا به تو حلال کرده است، قلیان را حرام اعلام کرده است.»

زندگی او پس از مرگ ناصرالدین‌شاه چندان طولانی نبود و براساس شواهد، بی‌قراری و دلتنگی او برای شاه دلیل مرگش بود؛ اما گروهی دیگر معتقدند که انیس الدوله به دلیل یرقان فوت کرده است.

زیور حاج صالح معروف به خانوم بالا

خانوم بالا یکی از همسران مشهور ناصرالدین‌ شاه بود که به مدت ۱۰ سال با شیربهای ۷۰۰ تومان، یک غلام سیاه، یک آینه و یک انگشتر به صیغه او درآمد. او در مورد تعدد زوجات ناصرالدین شاه در گفتگو با اطلاعات هفتگی در سال ۱۳۳۶ می‌گوید: «شاه ناصری از هر ده و شهری دختری را عقد می‌کرد تا راحت‌تر بتواند به مردم آنجا کمک نماید. او تمام وسایل زندگی راحت را در حرمسرا فراهم کرده بود، مثلاً هر چهار زن یک حمام خصوصی داشتند و ما به طور جداگانه آشپزخانه نیز برای خودمان داشتیم.»

خانوم بالا پس از قتل شاه، چون بچه‌ای نداشت از قصر خارج شد و باقی عمرش را در یک اتاق محقر خیریه‌ای در گلوبندک تهران سپری کرد.

فاطمه باغبان‌باشی

فاطمه پیش از ازدواج نزد امینه اقدس تربیت شده بود و پس از فوت او مقام بالایی کسب کرد و در سال ۱۳۰۸ قمری به عقد ناصرالدین‌شاه درآمد و پس از آن لقب «خانوم باشی» گرفت. وی دوبار هم باردار شد؛ اما فرزندانش را از دست داد و همین اتفاق باعث شد که بین او و شاه ناصری فاصله بیفتد و از هم دور شوند. سرنوشت او با دیگر همسران ناصرالدین‌ شاه متفاوت بود. خانوم باشی به دستور مظفرالدین‌شاه، با قهرمان خان امیر آخور ولیعهد (محمدعلی میرزا) ازدواج کرد و سه فرزند به دنیا آورد؛ با این وجود در سن سی‌سالگی همسر خود را از دست داد و پس از آن با بصیر الدوله هروی (مشاور مخصوص احمدشاه) ازدواج کرد و تا آخر عمرش در کوچه شیروانی میدان ژاله (شهدا) زندگی کرد و در سال ۱۳۳۶ از دنیا رفت.

منیرالسلطنه مادر کامران میرزا

منیرالسلطنه نیز یکی از همسران ناصرالدین‌ شاه بود که پدرش محمدتقی معمارباشی، مجری مدرسه دارالفنون و رئیس اداره بنایی بود. حاصل این ازدواج کامران السلطنه بود که والی و حاکم چند استان بود. محبوبیت پسرش باعث شده بود تا منیرالسلطنه نیز برای شاه اهمیت داشته باشد. ناصرالدین‌شاه در یکی از سفرهایش به اروپا از وی یاد می‌کرد و جواب نامه‌هایش را می‌داد. او پس از مرگ شاه یکی از زنان خوش‌ اقبال دربار ناصری بود که به دلیل داشتن فرزند از قصر اخراج نشد و در کاخ سروستان روزگار سپری کرد و تا آخر عمر نیز در همانجا ماند.

منیر السلطنه که یکی از زنان ثروتمند حرمسرای ناصری بود، بخش زیادی از اموال خود را به کار‌های خیر اختصاص داد که هنوز آثار آن در خیابان منیریه قابل‌ مشاهده است.

فرارو