زن مجتهد در عصر مدرن

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی جهان‌بانو، نشست تخصصی از سلسله نشست‌های جریان با موضوع «زن مجتهد در عصر مدرن» به همت پایگاه تحلیلی عصر زنان برگزار شد.

در این نشست  خانم دکتر زهرا راد «دکترای فقه و پژوهشگر مسائل زنان»  به عنوان ارائه دهنده و خانم دکتر طاهره حیاتی به عنوان دبیر نشست حضور داشتند.

در ابتدای نشست دکتر حیاتی با ورود به موضوع و جایگاه علمی بانوان و پیشرفتشان و مقایسه‌ی این جایگاه با مبحث علوم فقهی بانوان که همان جایگاه مرجعیت علمی است و کمتر توجه شده، به منویات رهبر انقلاب در خصوص اجتهاد بانوان اشاره کرده و گفتند که این صحبت رهبری علاوه بر اینکه بر بحث مرجعیت علمی بانوان مهر تأیید است، حتی اجتهاد بانوان در مباحث فقهی و بلکه گامی فراتر و بالاتر گذاشته شد و آن هم این است که در بخشی از مباحث فقهی که مسائل مربوط و مختص بانوان است، بانوان از حیث اینکه در این مسائل قوه درک و بینش بهتری را دارند، قطعاً می‌شود از آنها تقلید هم صورت بگیرد.

در ابتدای گفتگو سرکار خانم راد درباره عنوان در نظرگرفته شده صحبت کردند و گفتند که زن مجتهد در عصر مدرن عنوانی است که کمتر به آن توجه شده است.

زهرا راد به نسبت حیات مدرن انسان مسلمان و اختصاصاً انسان شیعی با امر اجتهاد اشاره کرد و اجتهاد زنان را یکی از زیرمجموعه‌های همین موضوع دانست که در این رابطه موضوعاتی مطرح است.

بررسی سیر تاریخی اجتهاد زنان بود که شروع این موضوع را بعد از غیبت صغری عنوان کردند و اینکه در تاریخ آمده که دختر شهید اول مجتهد بوده است، اما چیزی به نام آموزش علوم دینی به شکل ویژه‌ای که هم‌اکنون وجود دارد در تاریخ برای زنان نداشته‌ایم. در نتیجه زنان خاصی فقط این امکان را داشتند که به این موقعیت برسند.

زهرا راد اولین جرقه‌های آموزش علمی- دینی که بخواهد به شکل رسمی اتفاق بیفتد را دقیقاً در دوران پیش از انقلاب عنوان کرد و تاسیس حوزه‌های علمیه خواهران را مصادف با تشکیل حکومت اسلامی عنوان کرد و گفت که در همین دوران اولین مشارکت سیاسی و اجتماعی بانوان اتفاق افتاد. وی همچنین عنوان کرد که امام خمینی (ره) در زمان حیات خود در یک حکمی تمام حوزه‌های علمیه را ذیل جامعه‌الزهرا تجمیع کردند.

راد با تعریف شخص فقیه و مجتهد که دیگر امکان تقلید ندارد گفت که در اینکه اگر کسی به این مقام برسد، چه زن باشد و چه مرد، هیچ فقیهی اختلاف ندارد. چون اگر کسی مجتهد بشود، دیگر نمی‌تواند تقلید کند.  

وی اختلاف موجود بین فقها را نه از باب اجتهاد یا فقاهت زنان دانست بلکه از آن جهت که زنی که حالا مجتهد شده می‌تواند در جایگاهی قرار بگیرد که فتوا بدهد و کسی از او تقلید کند؟

وی در ادامه گفت که در اینجا دو بحث شکل می‌گیرد؛ یکی درون گفتمان فقهی و دیگری بیرون گفتمان فقهی است. گاهی نگاه متفاوت آدم‌های مذهبی می‌تواند باشد که آن آدم‌های خارج از فقه، یعنی مذهبی‌ها، سنتی‌ها و هر دسته‌ای از آدم‌های مذهبی که با مرجعیت و افتاء زن مشکل داشته باشند. ممکن است برای این مخالفت خود تحلیل‌های اجتماعی، روانشناختی و تحلیل‌های مختلف غیر فقهی داشته باشند.

راد با اشاره به تاریخچه رجولیت برای مرجع تقلیدبودن، استناد آنان را بر طبق آیات و روایات دانستند و آیاتی چون «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء» یا «لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَة» را دخیل دانسته و گفتند که از این آیات نتیجه این شده که نمی‌شود زنان بیایند و مرجع تقلید مردان بشوند. و یا همان حدیث نبوی است که می‌گوید: «هیچ قومی به صلاح و رستگاری نمی‌رسد اگر زنی ولی آن باشد». البته به این آیات و روایات اشکالات مهمی وارد شده است؛

دکترای فقه و پژوهشگر مسائل زنان عنوان کرد که ما بین فقها کسانی داریم که تصریح کرده‌اند که رجولیت شرط نیست؛ گرچه جزء مشهور نیستند، یعنی غلبه با مشهور است. یکی خود صاحب جواهر است که رجولیت را شرط نمی‌داند. دیگرانی هم هستند؛ مثل مرحوم محقق اصفهانی است، مرحوم حکیم صاحب مستمسک ، مرحوم آیت‌الله اراکی، مرحوم آیت‌الله صانعی، آیت‌الله جوادی آملی و در نهایت رهبر انقلاب که به قول مقابل مشهور در اینجا می‌پیوندند؛ یعنی معتقدند که زنان می‌توانند مرجع تقلید باشند.

وی گفت که اگر بخواهیم قدر متیقن را از دعوای مشهور و غیرمشهور بگیرم؛ چنانکه رهبری معظم، تقلید در موضوعات اختصاصی زنان را مطرح کردند. یعنی این بخش از مناقشات در باب مرجعیت زنان، موضوع قابل دفاعی است و می‌توانیم در این باب از آن دفاع کنیم. بانوان بسیاری در این سال‌ها در حوزه‌های علمیه خواهران بر روی این موضوعات متمرکز هستند. رهبری معظم فرمودند: «موضوعات اختصاصی زنان»، اما تفکیکی در باب آن ارائه ندادند. به نظرم محققین باید روی این موضوع بیشتر بایستند.

گفتنی است که مشروح گفتگوی خانم دکتر زهرا راد و خانم دکتر طاهره حیاتی در لینک زیر قابل مشاهده است:

https://www.aparat.com/v/uff5839

 گزارشگر: مهتا صانعی