«دوجان»؛ بیست روایت از دوران بارداری زنان از کف جامعه

نویسنده کتاب «دوجان» به موضوع کتاب خود که در رابطه با زنان و مساله بارداری است اشاره کرد و گفت: فرزندآوری و بارداری پیش از زنانه‌بودن، یک‌مساله انسانی است.

به گزارش جهان بانو، همه زنان از دوران بارداری خود درباره نوزادی که به دنیا می‌آورند یا به دنیا نمی‌آورند، روایت‌هایی دارند. این روایت‌ها اغلب در جمع های زنانه بازگو می‌شود و کمتر اتفاق می‌افتد که از حریم معاشرت‌های خصوصی بانوان فراتر رود. این در حالی است که دوران بارداری تجربه ای تاثیرگذار، عمیق و مهم برای همه زنان است. زهرا قدیانی نویسنده کتاب «دوجان» تلاش کرده در این‌کتاب بیست روایت از دوران بارداری بانوان را جمع آوری و بازنویسی کند.

مشروح گفتگوی کوتاه با این ‌بانوی نویسنده را به بهانه چاپ کتاب «دوجان» در ادامه خواهید خواند:

* خانم قدیانی چه شد این موضوع را برای مستندنگاری انتخاب کردید و تا چه اندازه از تجربه شخصی تان بهره برده اید؟

زمانی که تصمیم گرفتم کتابم را در قالب مستندنگاری و روایت بنویسم، فرزند دومم هنوز به دنیا نیامده بود. در پژوهش، مستندنگاری و نوشتن، تجربه بی واسطه فرد از موقعیت و درگیر بودن با آن موضوع در زندگی شخصی، یک حالت ایده آل محسوب می شود. همین مساله موجب شد که به این موضوع بپردازم. در طول کار هم وقتی خانم ها وضعیت من را مشاهده می کردند و می دیدند که در موقعیتی مشابه موقعیت آنها هستم، راحت تر با من ارتباط برقرار می کردند و بهتر می توانستیم صحبت های طرف مقابل را درک کنیم و یکدیگر را همدل و محرم راز هم بدانیم.

* روایت ها از تجربیات متفاوت است. چطور به افراد دسترسی داشتید و با چه معیاری از دل مصاحبه ها این روایات را انتخاب کردید؟

چهار سال قبل، پیش از بارداری دومم فرزند اولم متولد شده بود و گذشته از این موضوع با مادران بسیاری ارتباط داشتم. در خلال دوستی های مجازی، دوستان و اطرافیان روایت های بسیاری از مادرها شنیده بودم. به هر حال مادرها در موقعیت های بسیاری با یکدیگر مواجه می شوند و ممکن است درباره هر موضوعی صحبت کنند. این ارتباطات موجب شد که بنده امکان دسترسی به طیف های مختلفی از مادران را داشته باشم. پیش از شروع کار یک طرح و ایده کلی در ذهنم داشتم و تمایل داشتم که در ارتباط با محورهای مختلف بارداری در کتابم روایت داشته باشم.

محورهایی مانند بارداری و مسئله تعیین جنسیت، روش های نوین بارداری مثل رحم اجاره ای، مسائل اقتصادی و بارداری و مساله وسواس در بارداری. گاهی اوقات برای هر محور به چند روایت دسترسی داشتم و از میان آنها، موردی که بیان بهتر و روایت گویاتر و یا ملموس تری داشت را انتخاب کردم.

* در این کتاب نشان دادید فرزندپروری و بارداری گذشته از اینکه دارای بعد زنانه است، یک امر انسانی است و یک بحث جامعه شناختی در زیرمتن کتاب نهفته است. این نگاه از کجا نشأت می گیرد؟

من فارغ التحصیل رشته جامعه شناسی هستم و طبیعی است که رشته تحصیلی ام در نوع نگاه من به قضایا تاثیر بگذارد. در طرح کلی ای که پیش از شروع کار ترسیم کردم تمایل داشتم درکنار بعد فردی بارداری، بعد اجتماعی این دوران نیز در روایت ها مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این، بنده باور دارم که داشتن هر چه بیشتر اطلاعات و مطالعه تجربه افراد مختلف در دوران بارداری ممکن است برای همه انسان ها موضوعی جذاب باشد، چرا که بارداری تنها یک مساله زنانه نیست. هر انسانی یا خود این اتفاق را بدون واسطه تجربه کرده است یا به هر حال از مادری متولد شده یا دوران بارداری مادر، خواهر و همسر خود را مشاهده کرده است. در حقیقت مساله بارداری موضوعی است که به طور کلی به همه انسان ها مربوط می شود.

* چه‌قدر این مساله در جامعه ما دیده می شود؟

نمی توانم در این زمینه برآوردی داشته باشم چرا که این موضوع نیاز به مطالعات و تحقیقات گسترده تری دارد. با این وجود می توان گفت که در حال حاضر با توجه به کاهش رشد جمعیت در کشورمان، مسئولیت ها و انتظارات بیشتر متوجه زن هاست. از آنان انتظار می رود فرزندان بیشتری به دنیا بیاورند، با این وجود غالبا به این نکته توجه نمی شود که یک زن وقتی تصمیم به بارداری می گیرد، عوامل بسیاری بر تصمیم او تاثیرگذار خواهند بود. پیش از هرگونه تبلیغ مستقیم برای بانوان در راستای افزایش فرزندآوری، این عوامل باید شناخته شوند و زمینه مناسب برای مادران باردار و فرزندانشان فراهم گردد.

* شیرینی ای که کتاب دارد به خاطر استفاده از طنز کلامی در بیان روایت هاست یا تجربه شیرین مادری؟

طنز یکی از علائق من در دنیای نویسندگی است. به همین علت از همان ابتدای تجربه نوشتنم که از نگارش در مطبوعات آغاز شد، پیگیر طنزنویسی بوده ام. اساسا طنزنویسی، یکی از حوزه های مورد علاقه بنده برای مطالعه است. طنز جدای از اینکه لذت ادبی را افزایش می دهد، ابزاری قدرتمند در دست نویسنده است تا به وسیله آن بتواند تاثیر نوشته های خود را ماندگارتر کند. علاوه بر این، دوران بارداری در کنار دردها و رنج هایی که دارد، با لذت ها و شیرینی هایی همراه است که ممکن است دوباره تکرار نشود. تلاش کردم این ابعاد را در روایت ها انتقال دهم و طنز در این مسیر بسیار به من کمک کرد.

* کتابی از نشر اطراف منتشر شده به نام «هفته چهل و چند» که آن کتاب هم روایت مادران از فرزندپروری و دوران بارداری خود است. شما پیش از نگارش اثر خود، آن را خوانده بودید و بر روی نوشته های شما تاثیری داشت؟

بله خوانده بودم. آن کتاب در رابطه با شیوه های مادری کردن است، اما «دوجان» بر مستندنگاری دوران بارداری تمرکز کرده است. از این جهت این دو کتاب باهم تفاوت های بسیاری دارند. ضمن اینکه در آن کتاب نویسنده های متعدد به ارائه روایت های خود پرداخته اند؛ بانوانی که اغلب روزنامه نگار، نویسنده، فرهیخته و تحصیلکرده هستند و تجربیات خودشان در خصوص مادری کردن را به رشته تحریر در آورده اند. اما من به سراغ زن های معمولی رفته ام. زن هایی که به رسانه دسترسی ندارند و از قلم و زبان برای بیان روایت ها، دغدغه ها و سرگذشت های زندگی خود بی بهره بوده اند. در این کتاب تلاش کرده ام به مردم معمولی نزدیک شوم، هرچند روایت زنان تحصیلکرده و دانشجو هم در این اثر جود دارد، با این حال خودم را منحصر به این قشر نکردم.

* مستندنگاری و روایت هایی از این قبیل چه اشتراکاتی با ادبیات داستانی دارد؟

در ادبیات داستانی عنصر تخیل و به طور کلی استفاده از خیال برای نویسنده پررنگ است، اما مستندنگاری بر مبنای واقعیت نوشته می شود و تخیل نویسنده در آن هیچ جایگاهی ندارد. از طرف دیگر انواع تکنیک های مصاحبه به خصوص مصاحبه های عمیق و کیفی و انواع مشاهده در مستندنگاری از مواردی است که از اهمیت بسیاری برخوردار است. در مستندنگاری نویسنده باید به سراغ سوژه برود و به مشاهده و ترجیحاً مشاهده مشارکتی و مصاحبه بپردازد و بعد این مصاحبه را در قالب روایت بیان کند، با این تفاوت که باید به اصل روایت وفادار باشد و خواننده نیز از خواندن آن لذت ادبی ببرد. بنابراین، مستندنگاری صرفاً پیاده کردن مصاحبه ها نیست.

* ممکن است مسیر مستندنگاری را ادامه بدهید؟

به هرحال این مسیری است که من چندین سال در رشته‌ تحصیلی ام، یعنی جامعه شناسی و پژوهشگری اجتماعی و همچنین در سابقه کاری ام که مطبوعات است، دنبال کرده ام و احتمال دارد در آینده نیز در همین مسیر به فعالیت بپردازم.