حضور چشمگیر زنان در نویسندگی

مسئله نوشتن طی اعصار مختلف از دغدغه‌های فکری و اصلی انسان بوده؛ زیرا نوشتن بعد از گفتار، بهترین و مؤثرترین راه برای برقراری ارتباط با هم‌نسلان و آیندگان بوده است. فکر اینکه چگونه بنویسد؟ برای که بنویسد؟ و از چه چیز بنویسد؟ از سؤالات اساسی نوشتن و قلم‌به‌دست‌گرفتن بوده است. مسئله‌ای که جنسیت ‌بردار نبوده، نیست و نخواهد بود.

 موضوعی که گویا با ورود مشهود زنان نویسنده به دنیای کلمات و نوشتن، با شکایت بسیاری از مردان نویسنده مواجه شده است. شاهد‌مثال این حرف، نمونه‌های جهانی از نویسندگان زنی است که به دلایل مختلف، سال‌ها با اسم مستعار مردانه به فعالیت نویسندگی‌شان ادامه داده‌اند.

آنچه در تاریخ نویسندگی زنان آمده، گواه بر این نکته است که زنان در طول سال‌های متمادی تلاش زیادی برای نشر کتاب‌های خود کردند و تنها زمانی توانستند از دردسرهای نشر کتاب آسوده شوند که هویتشان را پشت نامی مردانه پنهان کردند. این مسئله به‌خصوص در قرن ۱۸ و ۱۹ اوج گرفت.

خواهران برونته، با نام‌های مستعار کوریر، آلیس و آکتون، نویسنده داستان زنان کوچک، لوئیزا می الکات با نام مستعار مادلین بی استرن، ماری آن ایوانس خالق اثر آدام بد، با نام مستعار جورج الیوت و جی کی رولینگ نویسنده داستان مشهور هری پاتر با نام مستعار روبرت کالبریث، ازجمله زنان مشهور در سطح جهانی هستند که آثار خود را با نام مستعار به چاپ رسانده‌اند.

زنانی که پس از نشر کتاب‌هایشان و اقبال عموم به کلمات و نوشته‌هایشان شهرت جهانی یافتند. به گواه تاریخ دلایل متعددی باعث این اقبال زنانه به استفاده از نام‌های مستعار مردانه شده که از آن جمله می‌توان به نوع نوشتار و تفکر حاکم بر نوشته آنان اشاره کرد.

 زنانه‌بودن در آن زمان چیزی نبود که از سمت جامعه و مخاطبان موردپذیرش واقع شود. دلیل دیگر این بود که به‌صورت کلی نوشتن برای زنان امری ناپسند محسوب می‌شد و اصلی‌ترین دلیل، تبعیض‌های جنسیتی بود.اما امسال در سی‌و‌سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به‌عنوان نگارنده این سطور، افتخار پانزده اجرا در نشست‌های ناشران و سرای اهل قلم را داشتم؛ افتخاری که باعث ارتباط با بسیاری از نویسندگان و ناشران به‌صورت حضوری شد.

در آخرین نشست که با حضور چهار تن از نویسندگان مرد در حوزه ادبیات دفاع مقدس برگزار شد، همین دغدغه به‌صورت کاملا شفاف و واضح از سوی آقایان نویسنده مطرح شد؛ اینکه چرا زنان دست‌به‌قلم شده‌اند، سؤالی است که دغدغه مهمی پشت سر آن وجود داشت. دست‌به‌قلم‌شدن زنان، باعث شده آنان در میدان نویسندگی گوی سبقت را از مردان بربایند.

من به‌عنوان بانوی حاضر در آن نشست، با سؤالات بسیار و مهمی روبه‌رو شدم. اینکه این دغدغه برای آقایان نویسنده ایرانی چقدر مهم و قابل‌بررسی است و آیا اصلا باید به آن پرداخت؟ دلیل طرح آن چیست؟ و اینکه اصلا می‌شود نوشتن را به جنسیت ربط داد یا خیر؟ مسئله‌ای که اگر جدی باشد، به نحو مؤثری بر رویکرد و قلم نویسندگان زن ایرانی تأثیر خواهد گذاشت.

تأثیری که شاید در حال حاضر، مشخص نباشد اما به‌مرورزمان، تأثیرش نمایان می‌شود. در مسائل جامعه‌شناختی و روان‌شناختی، طرح مسئله بدون غرض‌ورزی و با هدف بهبود شرایط ازجمله مراحل اصلی است که باید از طرف کارشناسان امر موردبررسی و تدقیق قرار گیرد؛ چراکه حفظ شأنیت اجتماعی شایسته بانوان نویسنده در جامعه ازجمله مسائلی است که به‌طور ویژه‌ بر پیشرفت قلم ایشان اثر خواهد گذاشت و باید این بحث کاملا شفاف شود؛ تا جایی که فرصتی برای شبهه و ایرادگیری‌های بعدی باقی نماند

 اعجاب شنیدن این دغدغه از سوی نویسندگان مرد در حوزه ادبیات دفاع مقدس آن زمان برای من بیشتر شد که در بررسی‌هایم به جمله‌ای از مقام معظم رهبری برخورد کردم؛ آنجا که می‌فرمایند: «نام زنان ما بر تارک کتاب‌های متعددی ازجمله کتاب‌های علمی، پژوهشی، تاریخی، ادبی، سیاسی و هنری گذاشته شده است؛ امروز نوشته‌های بانوان ما (چه مقالات و چه کتاب‌ها)، جزو برترین نوشته‌ها و آثار مکتوب نظام اسلامی است و این واقعا مایه افتخار ماست.»

 بنابراین به نظر می‌رسد وقت آن رسیده که آقایان نویسنده به‌ویژه قلم‌به‌دستان، به واکاوی دلایل طرح این موضوع بپردازند و تلاش کنندتا نه‌تنها مانع پیشرفت قلم زنان نویسنده نشوند بلکه راه آنان را برای رسیدن ایشان به قله‌های رفیع درخشش هموار کنند. ضمن اینکه نقش و حمایت کارشناسان فرهنگی از زنان نویسنده را نیز نباید ازنظر دور داشت. در عصری که بالاخره بعد از سال‌ها و قرن‌ها رنج، راه برای ورود بانوان به حوزه‌های مختلف بازشده، نگاهی این‌چنین به بانوان نویسنده، نیازمند بازنگری و تحلیل درست است، زیرا زنان و به‌تبع، مادران، قراراست تربیت‌کننده نسل آتی باشند و مادران اهل مطالعه و کتاب، قطعا نسلی فهیم با درصد پایینی از خطا را به جامعه تحویل خواهند داد