تاسیان و تاریخی که نیست!

بعد از پخش اولین قسمت‌های تاسیان، بسیاری از پژوهشگران تاریخ و همینطور کاربران فضای مجازی، انتقادهایی نسبت به این سریال بیان کردند. افرادی که در زمینه تاریخ پهلوی مطالعه کرده‌اند و به عبارت دیگر، کارشناس و صاحب نظر در این حوزه محسوب می‌شوند، معتقدند که سریال تاسیان به کارگردانی تینا پاکروان، دست به تحریف تاریخ و تطهیر رژیم پهلوی زده است.

هرچند پس از آن‌که در قسمت‌های ابتدایی، با تطهیر ساواک و به تصویر کشیدن چهره‌ای خوشایند از پهلوی در زمینه حقوق بشر، تاسیان توقیف شد، با این وجود با گذشت مدتی کوتاه، این سریال مجدداً اجازه پخش کسب کرد. با توجه به این وقفه کوتاه منتقدان تصور می‌کردند مواردی که با تحریف تاریخ آمیخته شده است، دیگر در ادامهٔ تاسیان مشاهده نشود؛ اما به تازگی در قسمتی از سریال تینا پاکروان می‌بینم که سخنانی غیرواقعی، از زبان بابک حمیدیان که در نقش پدر «شیرین» به ایفای نقش پرداخته، بیان می‌شود که با حقایق تاریخی فاصله دارد.

در گفت‌وگوی بین شیرین و پدرش می‌بینیم که بابک حمیدیان، ایران دوره پهلوی را کشوری «مدرن» توصیف می‌کند و ادعا می‌کند که زنان در دوره قاجار به مدرسه نمی‌رفتند؛ هرچند این باورِ اشتباه ممکن است در ذهن بسیاری از افراد وجود داشته باشد، اما واقعیت‌های تاریخی خلاف آن را نشان می‌دهد.

در پاسخ به این ادعای غلط که دختران در دوره قاجار به مدرسه نمی‌رفتند، علی پورصفر، نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، در مناظره با صادق زیباکلام، این گونه پاسخ می‌دهد: «تا سال ۱۳‌۰۰ شمسی، حدود ۱۲‌۵۰ مدرسه به سبک جدید در ایران داشتیم که ارتباطی به دوران پهلوی نداشتند. ساخت مدارس جدید دخترانه در ایران، از سال ۱۳‌۲۷ هجری قمری [۱۲‌۸۷ شمسی]، آغاز شد. در سال ۱۲‌۹۱ شمسی، در شهر تهران ۶۳ مدرسه دخترانه و ۴هزار دانش‌آموز داشتیم».

از سوی دیگر در بخشی از سریال ظاهراً تلاش شده که با تخریب دوران قاجار، چهره‌ای مثبت از پهلوی نشان داده شود؛ همچنین اینطور به نظر می‌رسد که سازندگان تلاش کرده‌اند به مخاطب القا کنند که زنان در دوره پهلوی از جایگاه مناسبی برخوردار بودند و یا اینکه «کرامت زن» در آن دوره وجود داشته است.

اما واقعیت این است که زنان در آن دوره، از حق و حقوقی که بتوان آن را «کرامت زن» نامید، برخوردار نبودند. در رابطه با این موضوع، «نوش‌آفرین» خواننده و بازیگر دوران پهلوی در گفتگو با منوتو چنین عنوان کرده است: «زنان را برهنه می‌کردند تا مردها بیشتر به سینما بیایند. ما حق انتخاب نداشتیم. از زن‌ها سوءاستفاده می‌کردند؛ ولی هیچ قانونی از ما حمایت نمی‌کرد».

اما در رابطه با این موضوع که تاسیان، ایران دوره پهلوی را کشوری مدرن توصیف می‌کند هم اگر به منابع تاریخی مراجعه کنیم، متوجه می‌شویم که چنین ادعایی برخلاف حقیقت است. به‌عنوان مثال، براساس بررسی‌های انجام شده توسط محققان و‌ مورخان در آن زمان، وضعیت ایران را حتی از سوریه نیز بدتر توصیف کرده‌اند.

«یرواند آبراهامیان» مورخ ایرانی-آمریکایی خاورمیانه و استاد برجسته تاریخ در کالج باروخ و مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه نیویورک در کتاب «تاریخ ایران مدرن» می‌نویسد: «فرانسس فیتزجرالد این ناهم‌خوانی‌های سراسری را به صورت زیر جمع‌بندی کرده است: وضعیت ایران به‌طور کلی به‌مراتب بدتر از کشوری مانند سوریه است که نه نفت و نه ثبات سیاسی دارد؛ به این دلیل که شاه برای توسعهٔ کشور هرگز تلاش جدی نکرده است. ثروت کشور بیشتر به سوی خودروهای شخصی و نه اتوبوس، کالاهای مصرفی و نه بهداشت عمومی، و به سوی حقوق سربازان و پلیس کشور، و نه به آموزگاران، سرازیر شده است».

همچنین، «اسدالله علم» وزیر دربار و نخست‌وزیر دوره پهلوی دوم، در یکی از یادداشت‌های روزانهٔ خود از مقایسه شوروی و ایران، ابراز ناخرسندی کرده است؛ اسدالله علم در خاطرات روزهای جمعه ۱۱ تیر تا یکشنبه ۲۰ تیر ۱۳‌۵۵ می‌نویسد: «ولی از حق نباید گذشت که [در شوروی] سرویس‌های اولیه را به مردم رسانده‌اند؛ مثل سوادآموزی، حمل‌ونقل، تا حدی مسکن، آب‌وبرق و این بود که باز سفر را بر من تلخ کرد؛ زیرا به فکر این‌که در مرز تمدن بزرگ، پایتختِ کشور ما هنوز خاموشی برق داشته و هیچ سرویس صحیحی، نه آب نه برق، حتی در پایتخت نتوانیم به مردم بدهیم، واقعاً ننگ است. واقعاً ننگ است». (یادداشت‌های علم، جلد ۶، صفحه ۱۸۲.)

براساس گزاره‌های تاریخی، می‌توان گفت که تینا پاکروان در سریال تاسیان اقدام به تحریف تاریخ کرده است؛ با این حال این سؤال مطرح می‌شود که آیا هیچ تاریخ‌دان یا کسی که حداقل کمی درباره تاریخ معاصر مطالعه کرده باشد، در روند ساخت این سریال حضور نداشته که از این اشتباهات جلوگیری کند؟

فارس