از قرآن تا حدیث: نگاه اسلام به خشونت علیه زنان

خشونت، پدیده‌ای کهنه است نه زاده‌ی امروز. خشونت علیه زنان پدیده‌ای نو نیست، بلکه ریشه‌هایی تاریخی در تمدن‌های باستان، چون یونان، و در جامعه‌ی جاهلی دارد که زن در آن، همانند ابزار مورد استفاده قرار می‌گرفت. و با وجود پیشرفت زمانه، این گونه رفتارها هنوز در شکل‌های مختلف در جوامع امروز دیده می‌شود. اما مهم است بدانیم که اسلام هیچگاه سرچشمه‌ی این خشونت نبوده، بلکه برای اصلاح، تربیت و تغییر فرهنگ نادرست آمده است. خشونت به معنای هر رفتار ناپسند _چه گفتاری، چه عاطفی و چه جسمی_ است که آگاهانه انجام شده و موجب آسیب به دیگری شود، و از دیدگاه اسلام عملی غیرانسانی و مردود است.

قرآن؛ دعوتی روشن به محبت و آرامش

به گزارش پایگاه خبری رافد، قرآن دعوتی آشکار به محبت و رحمت است. از زیباترین آیات قرآن در بیان نگاه اسلام به پیوند همسری، آیه‌ی شریفه‌ی: (وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً) «و از نشانه‌های قدرت او، آن است که از جنس خودتان برای شما همسرانی آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و میان شما محبت و رحمت قرار داد.» (سوره روم،‌آیه۲۱)

 همین آیه به تنهایی کافی است تا آشکار شود نخستین اصل در رابطه‌ی زن و شوهر، آرامش، امنیت، محبت و رحمت است که کاملاً در تقابل با خشونت قرار دارد. 

آیاتی که به طور مستقیم با خشونت مبارزه می‌کنند

اسلام دستورات روشنی برای جلوگیری از آزار در خانواده داده است، از جمله آیه‌ی شریفه‌ی (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّسَاءَ كَرْهًا وَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ مَا آتَيْتُمُوهُنَّ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ)«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روا نیست زنان را به اکراه به میراث ببرید و آنان را تحت فشار قرار دهید تا از آنچه به آنان داده‌اید بازپس گیرید، مگر آنکه مرتکب رفتار آشکار زشت شوند، و با آنان به خوبی معاشرت کنید.»(سوره نساء، آیه۱۹)

 این آیه مرد را ملزم به رفتار نیکو با همسر و منع از فشار، آزار یا سخت گرفتن بر او می‌کند. و در لحظات دشوار همچون طلاق، هشدار داده شده: (وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا) «و هنگامی که زنان را طلاق دادید و به پایان مدت خود رسیدند، یا به شایستگی نگهشان دارید یا به شایستگی رها کنید، و آنان را برای زیان رساندن نگاه مدارید تا بر آنان تعدی کنید.»(سوره بقره، آیه۲۳۱) یعنی حتی در سخت‌ترین لحظات، اسلام دستور به رفتار نیکو، شفقت و پرهیز از ضرر می‌دهد. 

احادیث نبوی؛ پیامی لطیف درباره‌ی احترام به زن

احادیث بسیاری موضع اسلام را نسبت به خشونت روشن ساخته‌اند، از جمله سخن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله: «بدترین مردان شما، کسانی هستند که درشت‌گوی، تندخو، و کسی‌اند که تنها می‌خورند، از یاری دیگران پرهیز می‌کنند، غلامان خود را می‌زنند و زنان و فرزندان خود را در سختی و نیاز به دیگران وا می‌گذارند.» (الكافي، جلد۲، صفحه۲۹۲ ) همچنین فرمودند: «آیا کسی از شما زن خود را می‌زند، سپس شب را در آغوش او می‌گذراند؟!» (الكافي، جلد۵، صفحه ۵۱۰) 

این احادیث بر منع کتک زدن به زنان بدون دلیل، و بر حرام بودن این عمل و لزوم حفظ کرامت زن تأکید می‌ورزند. منابع اسلامی تصریح کرده‌اند که کتک زدن زنان به طور کلی ممنوع است و کسی که بی‌دلیل چنین کند گناهکار است و مجازات دنیوی و اخروی در انتظارش می‌باشد. در برخی احادیث آمده است استفاده از ابزار سخت مانند چوب، قصاص دارد، و همچنین نقل شده که هر کس همسر خود را بی‌حق بزند از دشمنان خدا خواهد بود. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده‌اند: «هر کس زنی را بی‌حق بزند، من در روز قیامت دشمن او خواهم بود، زنان خود را نزنید، زیرا کسی که آنان را به ناحق بزند، معصیت خدا و رسول را کرده است.»( ارشاد القلوب، حسن بن ابي الحسن ديلمي، جلد ۱، صفحه ۱۷۵)

 و در حدیث دیگری آمده: «هر مردی که زن خود را سیلی بزند، خداوند عزوجل به مالک، خزانه‌دار دوزخ، فرمان می‌دهد که بر صورت او هفتاد بار در آتش جهنم سیلی بزند، و اگر مردی دست بر موی زن مسلمانی بگذارد، دستش با میخ‌هایی از آتش سوراخ خواهد شد.»( مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ميرزا حسين نوري طبرسي، جلد ۱۴، صفحه ۲۵۰)

 برخی روایات نیز به موارد خاص مربوط به قصاص و دیه در صورت ایجاد آسیب جدی اشاره دارند و تأکید می‌کنند باید حرمت زن در خانواده حفظ شود. همه‌ی این احادیث بر حرام بودن خشونت بی‌دلیل، وجود عقوبت در صورت تعدی و لزوم حفظ شأن و احترام زنان تأکید دارند. در بخش دیگر روایات، توصیه‌هایی درباره‌ی رفتار اخلاقی میان زن و شوهر و حقوق متقابل آنان آمده است، و همه بر حرام بودن تجاوز و تعرض به زن تأکید دارند. این روایات حتی به آثار فقهی و قانونی ضرب اشاره کرده‌اند و شرایطی را که موجب پرداخت دیه یا قصاص می‌شود بیان کرده‌اند. چنان‌که مردی از امام باقر علیه‌السلام پرسید: مردی همسرش را زد و موجب سقط جنین شد، امام فرمودند: «اگر نطفه از بین رفته، بر او بیست دینار است، اگر جنین در حالت علقه بوده، چهل دینار، اگر مضغه بوده، شصت دینار، و اگر استخوان بسته شده باشد، دیه‌ی کامل بر او واجب است.» (الكافي، جلد ۷، صفحه ۳۴۴)

همچنین روایات دیگری در توصیه به شیوه‌ی نرم در نصیحت، حفظ حرمت و رعایت حقوق زن وجود دارد که بر اهمیت تعادل و اخلاق در روابط خانوادگی تأکید دارد. بررسی دقیق این احادیث دیدی ژرف‌تر نسبت به موضوع ارائه می‌دهد. 

معنای آیه‌ی «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ» چیست؟ 

برخی با استناد به آیه‌ی ۳۴ سوره‌ی نساء که می‌فرماید «مردان سرپرست زنان‌اند، به دلیل برتری‌هایی که خدا میان آنان قرار داده و به سبب آنکه از اموال خود انفاق می‌کنند…» اسلام را متهم به تجویز خشونت می‌کنند. اما فهم صحیح نیازمند درک زمینه‌های تاریخی زمان نزول است، زیرا در آن زمان جامعه کتک زدن را امری معمول می‌دانست، و اسلام آمد تا آن را قانونمند، محدود و مشروط سازد و پیش از هر اقدامی سه مرحله‌ی: نصیحت، بی‌اعتنایی و اصلاح از راه گفتگو را بیان کرد. پس ضرب برای هر نافرمانی نیست، بلکه تنها برای زن ناشزه (زنی که از انجام وظایف زناشویی سر باز زند) و پس از گذر از مراحل اصلاح است. فقیهان شروط فراوانی را قرار داده‌اند که عملاً ضرب را منتفی می‌کند، و اگر مرد بدون رعایت آن شروط اقدام کند، عمل او حرام است و زن حق شکایت دارد.

سیره‌ی پیامبر؛ الگویی جاودان از رحمت و احترام

رفتار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله سراسر درس مهربانی بود. امام علی علیه‌السلام نقل می‌کند: «روزی رسول خدا وارد خانه‌ی ما شد، فاطمه سلام‌الله‌علیها کنار دیگ نشسته بود و من عدس پاک می‌کردم. فرمود: ای اباالحسن، بدان و بشنو که آنچه می‌گویم فرمان پروردگار است، هر مردی که در خانه به همسرش کمک کند، به ازای هر موی بدنش پاداش یک سال عبادت روز و شب نوشته می‌شود، خداوند به او پاداش صابران و پیامبران چون داود و یعقوب و عیسی علیهم‌السلام را عطا می‌کند. ای علی، هرکس در خانه در خدمت خانواده‌اش باشد و آن را عیب نداند، خداوند نامش را در زمره‌ی شهدا می‌نویسد، و برای هر روز و شبش پاداش هزار شهید و برای هر قدمش ثواب یک حج و عمره مقرر می‌دارد، و برای هر رگ بدنش شهری در بهشت می‌دهد.»(مستدرك الوسائل، محدّث نوري، جلد۱۳،صفحة ۴۸) این احادیث تمجید ساده نیست، بلکه بخشی از فرهنگی نوین است که کرامت زن را زنده می‌سازد. 

چگونه آگاهی درست را در جامعه بازآفرینیم؟

با تغییرات سبک زندگی و افزایش فشارهای روزمره، نشانه‌های خشونت خانوادگی گوناگون‌تر شده‌اند. در این میان، نیاز به اقدام‌هایی چون افزایش آگاهی نسبت به تعالیم اصیل اسلام، اصلاح باورهای نادرست، بازنگری در قوانین و سنت‌های آسیب‌زا، تقویت فرهنگ رحمت در خانواده و آگاه‌سازی زنان نسبت به حقوق و شیوه‌های محافظت از خود بیش از پیش احساس می‌شود. اسلام از قرن‌ها پیش راه‌حل‌های روشن ارائه کرده است و امروز وظیفه‌ی جامعه آن است که این ارزش‌ها را به واقعیت زنده در خانه‌ها تبدیل کند. 

خشونت، سرنوشت محتوم زن نیست و اسلام هرگز سرچشمه‌ی آن نبوده است، بلکه نیرومندترین نظام دینی است که از رحمت، کرامت، عدالت و حسن معاشرت دفاع کرده است. بازگشت به آیات قرآن، احادیث پیامبر و سیره‌ی اهل‌بیت علیهم‌السلام نشان می‌دهد که این آموزه‌ها از دیرباز و تا امروز اساس ساختن خانواده‌ای سعادتمند و ایمن بوده‌اند.