آشنایی با بانوی شاعر و متفکر معاصر به مناسبت سالروز درگذشت او

در سال ۸۷ و در روزی مانند امروز بود که یکی از بانوان اندیشمند و متفکر ایرانی در ۷۲ سالگی به دیار باقی شتافت. این بانوی ایرانی طاهره صفارزاده بود؛ بانویی نویسنده، تحصیلکرده و عملگرا. او تحصیلاتش را در دانشگاه‌های دو کشور ایران و آمریکا گذرانده بود و هر دو محیط را تجربه کرده بود.

این بانوی گرانقدر پژوهشگر، ادیب و مسلمانی معتقد به دین و مذهب بود، چرا که در ارتباط با آن تحقیق و پژوهش کرده و ایمانش از عمق قلب و از سر اعتقاد بود. این موضوع را می‌توان از ترجمه های وی از قرآن کریم که به دو زبان انگلیسی و فارسی انجام شده است دریافت. او در دانشگاه نیز تدریس می کرد و شعر نیز می‌سرود.

به مناسبت درگذشت این بانوی فرهیخته و به منظور شناخت بیشتر وی جملاتی چند از جواد محقق، شاعر و نویسنده معاصر درباره این بانو از نظر خواهید گذراند.

استاد ترجمه

این نویسنده و شاعر معاصر در ارتباط با قرآن ترجمه شده توسط طاهره صفارزاده در مقایسه با ترجمه‌های آقایان سخن گفت. وی اظهار کرد: قرآن، کتابی الهی است و هنگامی که به زبان دیگری برگردانده می‌شود، زن یا مرد بودن مترجم اثری در ترجمه نمی گذارد. قرآن کتاب آسمانی است و افراد نمی‌توانند هنگام ترجمه برداشت شخصی از آن داشته باشند و یا آن را به سلیقه خود ترجمه کنند. ممکن است در تفسیر این موضوع رخ دهد و می توان گفت که یک خانم قرآن را تفسیر کرده و با روحیه لطیف‌تر و زنانه‌تر خود این کار را انجام داده است، اما وقتی از ترجمه صحبت می شود نمی‌توان این حرف را زد.

وی افزود: دکتر صفارزاده یکی از متخصصین زبان و ترجمه در کشورمان بود و سال‌ها نیز در دانشگاه های آمریکا مشغول به تحصیل بوده و تدریس کرده است و پس از بازگشت به ایران هم در همین بخش‌ها فعالیت می کرد. او یکی از بهترین افراد در زمینه ترجمه قرآن به زبان انگلیسی بود. برخی از متخصصین و اهل فن گفته اند که ترجمه انگلیسی قرآن مرحوم صفارزاده یکی از بهترین ترجمه‌هاست. ترجمه قرآن وی به زبان فارسی هم ترجمه بسیار دقیقی است. تسلط این بانوی اندیشمند به شعر، ادبیات و زبان فارسی قطعا در ترجمه وی به طور مثبتی تاثیرگذار بوده است.

اندیشمند باشعور

محقق در ارتباط با ویژگی خاص او که تاکید زیادی بر شعور داشت و شعر و شاعری را مقوله ای کاملا مرتبط با شعور و اندیشه شاعر می دانست، تصریح کرد: در تاریخ ادبیات ایران شعرای بزرگ و گرانقدر مانند حافظ، سعدی، مولانا و دیگر شاعران بزرگ صرفا رج‌زنان قوافی در قافیه و غزل نبوده اند. تعداد بسیار زیادی از آنان در زمینه اندیشه، سواد و معرفت نیز قدرتمند بوده اند. به همین دلیل است که ممکن است هنگام پژوهش قرآنی یک محقق در مثنوی معنوی نتایج تحقیق او به اندازه یک جلد کتاب ‌شود. یا مثلا افرادی که اقدام به استخراج اشارات موسیقایی از دیوان حافظ می‌کنند، با حجم انبوهی از دانش موسیقایی این شاعر مواجه خواهند شد.  

این نویسنده و شاعر معاصر اضافه کرد: آثار سعدی نیز سرشار از اشاراتی است که به احادیث و آیات قرآن داشته است. همه این موارد نشان دهنده آن است که این شاعران اندیشمند بوده‌اند و به دانش های زمان خود همچون ستاره‌شناسی، تفسیر، فقه، فلسفه و دیگر علوم آشنایی و تسلط داشته‌اند. باید به این نکته توجه کرد که ماندگاری آثار آنان تنها به این دلیل نیست که به خوبی شعر سروه اند، بلکه مجموعه دانش و شناخت آن ها در آثارشان تبلور پیدا کرده و در نتیجه سبب ماندگاری آثار این شاعران بزرگ شده است.

وی تاکید کرد: خانم صفارزاده هم از جمله افرادی بود که بیشتر از آن‌که شاعر کلمات باشد، شاعر خرد و اندیشه بود و این ویژگی در شعرهایش نمایان است. خوانندگان آثار او حتی در نخستین شعرهایش شاهد حضور اندیشه و تعهد اجتماعی هستند. از میانه دهه۵۰ این اندیشه ورزی و شعور در اشعارش بیشتر به چشم می آید و اوج می‌گیرد و هر چه پیش می‌رویم، پختگی در آثار او بیشتر ملاحظه می‌شود؛ هم در انتخاب تکنیک و زبان سهل ممتنع و هم مفاهیم اشاره شده در متن آثار .

محقق در ادامه گفت: زنده یاد صفارزاده، در دانشگاه تدریس می کرد و شناخت او از مسائل شناختی همه‌جانبه بود. با افراد آگاه و مطلع معاشرت داشت که از بین آن ها می‌توان به استاد اوستا و مرحوم حکیمی اشاره کرد. همه این موضوعات از وی یک شخصیت فرهیخته و ممتاز ساخته بود. او بسیاری از سال‌های زندگانی اش را در راه  ترجمه قرآن به دو زبان انگلیسی و فارسی صرف کرد و از فعالیت‌های دیگر خود کاست تا به این دو کار بزرگ رسیدگی کند. بنده معتقدم ایشان از معدود چهره‌های تاثیرگذار و ممتاز ایران به ویژه در میان بانوان است. نظریات قابل توجهی نیز در ارتباط با مسائل اجتماعی و ادبیات داشت و باید برای ترویج آنها کوشید تا از یادها فراموش نشود.

مهجور مانده

این شاعر و نویسنده معاصر از دلایل مهجوریت این بانوی گرانقدر سخن گفت. وی بیان کرد: افرادی که به تلاوت و قرائت قرآن می پردازند، چندین گروه هستند. گروهی از آنان تنها برای ادا کردن تکلیف دینی و بهره برن از ثواب الهی قرآن تلاوت می‌کنند و چندان به ترجمه قرآن توجه نمی کنند. نسل جوان نیز با زبان عربی آشنایی ندارد و به آن مسلط نیست و در نتیجه انواع ترجمه‌ها برای این نسل اهمیت چندانی ندارد. در این میان افرادی وجود دارند که درگیر تطبیق ترجمه‌های گوناگون قرآن هستند و ناچارند که به ترجمه مرحوم صفارزاده مراجعه کنند. تاکید بنده بیشتر از آن‌که روی ترجمه فارسی قرآن ایشان باشد، بر ترجمه انگلیسی وی است.

وی تشریح کرد: همان طور که می دانید قرآن به بسیاری از زبان‌های دنیا ترجمه شده است. افرادی که اقدام به ترجمه قرآن به زبان انگلیسی کرده‌اند، از تسلط کافی به زبان انگلیسی بهره مند بوده اند، اما دکتر صفارزاده در کنار تبحر در ترجمه انگلیسی به زبان قرآن نیز احاطه داشته‌اند. به همین دلیل متخصصان این حوزه معتقدند که ترجمه انگلیسی ایشان یکی از بهترین ترجمه‌هاست. این موضوع در مجله ترجمان نیز منشر شده است.

محقق اظهار کرد: اگر این بانوی متفکر و خردمند مهجور مانده است و نسل جوان چندان شناختی از وی ندارند به این دلیل است که ما کوتاهی و کم‌کاری کرده‌ایم و بخشی از آن نیز به بغض و حسادت جریان روشنفکر کشور ما به‌ویژه در سال‌های پس از پیروزی انقلاب برمی‌گردد. آن ها برای معرفی این خانم مترجم، دانشمند و زبان‌شناس کاری انجام نداده اند، در حالی که در همین سال ها اقدام به مطرح کردن بعضی از افراد دست چندم کرده اند، آن هم نه‌تنها در حوزه شعر بلکه در زمینه پژوهش و ترجمه. به هر روی نمی‌توان این کم‌توجهی عمدی را نادیده گرفت و بنده فکر می کنم که لازم است برای معرفی ایشان و آثارشان کار بیشتری انجام دهیم.

منبع: جام جم